Petrarka „Sonety do Laury” - geneza i omówienie utworu

„Drobne wiersze włoskie” - tak zatytułował Franciszek Petrarka zbiór 366 wierszy poświęconych jego miłości do Laury. Skromny tytuł oraz język, w jakim powstały sonety, zdaje się wskazywać na ich niewielkie znaczenie w dorobku poety. Doniosłe tematy Petrarka poruszał w listach, traktatach, pismach polemicznych, sielankach czy psalmach. Sonety o tematyce miłosnej powstawały niejako na „uboczu” jego twórczości. A jednak, poświęcił im kilka lat pracy i dziś znany jest głównie jako autor „Sonetów do Laury”.

Jak wynika z tekstu, Petrarka spotkał Laurę tylko raz w życiu, w Wielki Piątek, i to wówczas zrodziło się wielkie uczucie, pielęgnowane przez niego nawet po śmierci ukochanej. Badacze jego twórczości nie są pewni, czy owo spotkanie w ogóle miało miejsce, czy faktycznie istniała jakaś Laura, która stała się miłością i muzą poety. Dla odbiorcy nie ma to większego znaczenia. Niezależnie od tego, czy inspiracją do powstania zbioru była rzeczywista, czy wyimaginowana postać, wyznania podmiotu lirycznego kierowane są do postaci fikcyjnej. Petrarka kreuje obraz ukochanej zgodnie ze swoim wyobrażeniem o ideale kobiety. Wbrew pozorom, postać Laury nie zajmuje w zbiorze dużo miejsca. Zdecydowanie na pierwszy plan wysuwają się uczucia podmiotu lirycznego, jego stany emocjonalne. Laura jest tu tylko pretekstem. Jej obecność jest konieczna, by „usprawiedliwić” wyznania poety. Jeżeli przyjmiemy, że Petrarka faktycznie spotkał Laurę, to możemy przypuszczać, że obraz jej urody ukazany w zbiorze, jest prawdziwy, natomiast opis jej cnót, charakteru, zachowania to już poetycka kreacja.

W zbiorze poświęconym miłości do Laury, gatunkowo przeważają sonety. Jest ich 317. Pozostałe 49 utworów to kancony, sekstyny, ballady i madrygały. Utwory te wyraźnie dzielą się na dwie części: „Wiersze ku czci Laury żywej” i „Wiersze ku czci Laury umarłej”. Każdy utwór jest samodzielną całością, można go odczytywać w oderwaniu od kontekstu. Jednocześnie wspólnie stanowią przemyślaną kompozycję, ukazującą rozwój uczucia, które po śmierci ukochanej nabiera charakteru religijnego. Symboliczne odczytywanie zbioru pozwala na przypisanie poszczególnych wierszy, kolejnym dniom kalendarza. I tak spotkanie z Laurą ma miejsce w Wielki Piątek (informacja ta jest zawarta w tekście), natomiast, licząc kolejne wiersze, kancona mówiąca o jej śmierci, odpowiada dniu Bożego Narodzenia i jest symbolicznym narodzeniem się głębszych uczuć religijnych podmiotu lirycznego.

Odczytywane w oderwaniu od całościowego kontekstu sonety jawią się przede wszystkim jako wiersze miłosne. Można w nich odnaleźć podobieństwo do twórczości trubadurów. Odbiór całościowy, zgodnie z kolejnością, jaką nadał mu autor, ułatwia dostrzeżenie głębszego znaczenia jego poezji. Miłość ukazana przez Petrarkę nie jest tylko jednostkowym doświadczeniem, ma wymiar ogólnoludzkie i egzystencjalny charakter. Poeta ukazuje nie tylko miłość do kobiety, ale też miłość do Boga czy ojczyzny. Nie skupia się wyłącznie na przeżyciach jednostki ogarniętej uczuciem, ale stara się rozgryźć jego naturę. Próbuje określić, czym jest miłość i do czego człowieka prowadzi.

Na przykładzie „Sonetów do Laury” można również prześledzić powstawanie nowych prądów w literaturze. Petrarka żył w latach 1304-1374, formalnie są to czasy średniowiecza, jednak jego twórczość zdradza już wiele cech rodzącego się renesansu. Sonety powstały w języku włoskim, uznawanym wówczas za pospolity, nieodpowiedni dla literatury, szczególnie tej „wysokiej”. Także poruszana tematyka miłosna, nie miała dużego znaczenie dla literatury tego okresu. Indywidualne, jednostkowe przeżycia uznawane były za niegodne utrwalania przez poezję, której głównym zadaniem było wysławianie Boga, pouczenie moralne i uwiecznienie chwały bohaterów i świętych. Jednocześnie zbiór jest silnie związany z tradycją średniowieczną, przez wyraźnie obecny aspekt religijny, czy też nawiązania do tradycji pieśni trubadurów.