Motyw zdrady ojczyzny w „Potopie” Henryka Sienkiewicza - wybierz trzech bohaterów i porównaj ich motywy postępowania. Wyciągnij wnioski

Na pierwszych kartach powieści postawę narodu polskiego autor przedstawił w pesymistycznym świetle. Polacy poddali się, zrezygnowali z walki o wolność i niepodległość Polski, nie widzieli nadziei dla Rzeczypospolitej. Weyhard Wrzeszczowicz, żołnierz strony szwedzkiej, opisał postawę Polaków, mówiąc: „Jeśli li na świecie taki drugi kraj, gdzieżby tyle nieładu i swawoli dopatrzeć można (…) Któryby w świecie naród nieprzyjacielowi do zwojowania własnej ziemi pomógł? Który tak by króla opuścił… Jeno szaleni, swawolni, źli i przedajni te ziemię zamieszkują”.

Wielu Polaków, w obawie przed utratą majątków, zdradziło swoją ojczyznę i zawarło sojusz z Karolem X Gustawem. W powieści motyw zdrady był szczególnie widoczny wśród przedstawicieli magnaterii. O niewierność ojczyźnie i królowi Janowi Kazimierzowi zostali posądzeni między innymi: Janusz Radziwiłł, Andrzej Grudziński oraz Andrzej Kmicic.

Janusz Radziwiłł był bogatym magnatem, dla którego w hierarchii wartości na pierwszym miejscu stały pieniądze. Był to człowiek opętany manią władzy. Pragnął pełnić najwyższą funkcję w Rzeczypospolitej, cieszyć się sławą i popularnością oraz wielkim  bogactwem. W momencie najazdu Szwedów na Polskę, Janusz oddał się pod protektorat przywódcy Szwecji. Stanął po stronie silniejszych.

Jest on antybohaterem powieści. Nie był patriotą, ważniejsze od dobra ojczyzny były jego własne interesy. Radziwiłł był łgarzem i oszustem. W swoich szeregach pragnął mieć najbardziej walecznych żołnierzy, dlatego okłamał Andrzeja Kmicica, przekonując go, że pragnie jedynie dobra Rzeczypospolitej: „Chcę ratować ojczyznę, i wszystkie drogi, wszystkie sposoby do tego mi dobre”. Chorąży orszański był wierny Januszowi i miał do niego zaufanie. Jego zdradę odkrył, dowiedziawszy się o śmierci pułkowników, których Radziwiłł obiecał mu uwolnić. Pytając o przyczynę kłamstwa swojego towarzysza, usłyszał:

„Jeśli kazałem (...) tych ludzi w Birżach egzekwować, którym na Twoją prośbę przebaczyłem w Kiejdanach, to nie dlatego, żem cię chciał zwodzić, jeno by ci boleści oszczędzić. Uległem pozornie, bo mam dla ciebie słabość... A ich śmierć była konieczna. Czy tom ja kat, czy myślisz, że krew rozlewam dlatego jeno, by oczy czerwoną barwą napaść?... Ale gdy pożyjesz dłużej, poznasz, że gdy ktoś chce czegoś na świecie dokazać, temu nie wolno ni własnej, ni cudzej słabości folgować, nie wolno większych spraw dla mniejszych poświęcać”.

Magnat nie miał żadnych skrupułów ani wyrzutów sumienia. Według Radziwiłłów Polska była jak czerwone sukno, a oni chcieli wyrwać jak najwięcej, by uszyć z tego bogaty płaszcz. Janusz nie walczył fair, uciekał się do intryg i podstępów. Był zdolny do każdego czynu, by zbliżyć się do władzy.

W swoją grę wplątał nieświadomego sytuacji Andrzeja Kmicica. W ten sposób chorąży orszański ściągnął na siebie potępienie rodaków, został uznany za zdrajcę i zbójnika. Stracił nie tylko zaufanie społeczeństwa polskiego, ale także miłość Oleńki Billewiczównej, która nie mogła wyjść za mąż na człowieka z tak haniebną opinią. Kmicic postanowił działać dalej pod nazwiskiem Babinicz. Przeszedł wewnętrzną przemianę. Ze zdrajcy narodu przerodził się w bohatera i patriotę.

Andrzej Grudziński, podobnie jak Janusz Radziwiłł, od samego początku był niewierny ojczyźnie i królowi Rzeczypospolitej. Wraz z wojewodą poznańskim Krzysztofem Opalińskim oraz podkanclerzem koronnym Hieronimem Radziejowskim, poddał podczas bitwy pod Ujściem Wielkopolskę wojskom szwedzkim. Za swojego nowego króla uznał Karola X Gustawa. Jednak, w przeciwieństwie do magnata, Grudziński w swoim postępowaniu kierował się strachem przed otwartą walką. Nie wierzył, że Polska ma jakiekolwiek szanse na odzyskanie niepodległości i wolność. Lęk przed śmiercią i bezradność były głównymi motywami postępowania szlachcica.

Powyżej zostały przedstawione trzy postaci powieści Henryka Sienkiewicza „Potop”, które zostały oskarżone o zdradę narodu. Bez wątpienia dwie z nich odstąpiły od wierności królowi Janowi II Kazimierzowi, natomiast Andrzej Kmicic, przez swoją łatwowierność i zbyt duże zaufanie do Janusza Radziwiłła, mimo woli został uznany zdrajcą narodu. Do współpracy ze Szwedami motywacją okazała się być chęć posiadania władzy, pieniądze oraz strach przed potężnym przeciwnikiem.

Pozytywne przesłanie powieści jest takie, że kto dopuścił się zdrady poniósł karę, a niewinnie oskarżony Kmicic odzyskał dobre imię i miłość ukochanej.