Impresjonizm, ekspresjonizm, realizm - porównanie technik modernistycznych

W okresie Młodej Polski powstaje lub apogeum przeżywa wiele nowych technik i kierunków artystycznych. Ich specyfikę, założenia i postulaty obrazuje poniższe porównanie.

Impresjonizm to kierunek literacki charakterystyczny dla II połowy XIX w., którego nazwę należy wiązać z  wystawą Felixa Nadara z 1874 r., na której Louise Leroya skrytykował tym określeniem obraz C. Moneta pt.: ,,Impresja, wschód słońca”. Kierunek zakładał rejestrowanie wszystkich, najmniej nawet trwałych wrażeń, przeżyć oraz podejmował próbę  uchwycenia specyfiki danego nastroju. Utwory poetyckie były przepełnione liryzmem oraz emocjonalizmem. Bardzo często ich problematyka dotyczyła jakiś efemerycznych zjawisk przyrody, np. unoszącej się w powietrzu mgły, spadającej po płatku róży rosy itp. Nastrój utworu budowany był poprzez nagromadzenie środków stylistycznych, które oddziaływały na zmysły odbiorcy (synestezje), organizowały warstwę brzmieniową wiersza (onomatopeje), ,,wyrażały to, co niewyrażalne”(symbole). Impresjoniści stosowali całą paletę barw. Utwory prozatorskie przepełnione były subiektywizmem relacji oraz odznaczały się fragmentaryczną kompozycją. Główni przedstawiciele kierunku to: w poezji: Verlaine, L. Staff, K. Przerwa- Tetmajer, J. Kasprowicz, w sztuce: C. Monet, A. Sisley, E. Degas, C. Pissarro, E. Manet, A. Gierymski, Józef Pankiewicz, Jan Cybis, W. Podkowiński, w muzyce: C. Debussy, M. Ravel, K. Szymanowski.

Ekspresjonizm to kierunek w sztuce i w literaturze dominujący w I połowie XX wieku. Jego początki należy wiązać z niemieckim obszarem kulturowym. Źródłami kierunku była filozofia Schopenhauera, Nietschego oraz niemiecka filozofia idealistyczna. Koncepcja ekspresjonistów opiera się na przekonaniu o nieustannie toczącej się walce między dobrem a złem we świecie. Estetyka kierunku zakłada więc silne dysonanse, dysharmonie, ścieranie się przeciwstawnych sił i wartości. Jest to tzw. ,,poetyka krzyku” silnie oddziałująca na emocje odbiorcy. Rzeczywistość kreowana przez ekspresjonistów podlegała deformacji, hybrydyzacji i udziwnieniu. Tematyka dzieł łączyła się z apokaliptycznymi wizjami zagłady świata, zmierzchu cywilizacji europejskiej, upadku wszelkich wartości. Często bohaterowie byli wewnętrznie rozdarci, towarzyszyły im majaki senne, koszmary, wizje. Utwory ,,skąpane” są w krwistej czerwieni i mrocznej czerni. W sztuce najważniejsze było oddziałanie na emocje odbiory, stosowano więc udziwnione kształty, agresywne kolory, sięgali do sztuki pierwotnej, ludowej, do twórczości dzieci umysłowo chorych, interesowały ich paranormalne stany, dewiacje. Przedstawiciele ekspresjonizmu to: G. Trakl, P. Claudel, A. Strindberg, S. Przybyszewski, T. Miciński, J. Kasprowicz, a w malarstwie: E. Munch, E. Kirchner, O. Kokoschka, E. Nolde.

Realizm to kierunek w sztuce i w literaturze powstały ok. 1850 r. Głównym założeniem kierunku była chęć odtworzenia w dziele artystycznym i literackim współczesnej rzeczywistości. Podstawą stała się więc zasada mimesis, czyli naśladownictwa. Głównym gatunkiem realizmu stała się powieść: była ,,zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu”, umożliwiającym odtworzenie z całą szczegółowością i faktograficznością realiów danego otoczenia. Twórcy prowadzili obserwację na wzór obserwacji naukowej, liczyło się empiryczne doświadczenie, obiektywizm i bezstronność. W sztuce z kolei był to kierunek, który apogeum osiągnął we Francji w latach 1840-1890. Przedstawiciele realizmu uważali, że trzeba być człowiekiem swoich czasów, odtwarzali z całą skrupulatnością i rzeczowością zastaną rzeczywistość, jakakolwiek by ona nie była, nie upiększali jej, nie zacierali prawdy i nie pomijali niczego. Prawda stała się celem ich sztuki. Najczęściej przedstawiali sceny rodzajowe, portrety, codzienne prace chłopów, tematykę wiejską. Przedstawiciele kierunku to: H. Balzac, Stendhal, C. Dickens, B. Prus, E. Orzeszkowa, w malarstwie: G. Courbet, J. Francois Milet, M. Liebermann, M. Gierymski, F. Kostrzewski, J. Chełmoński.