Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni” - utwór Żeromskiego jako powieść społeczna

Powieść Stefana Żeromskiego odzwierciedla stan polskiego społeczeństwa końca XIX w. Przedstawienie to jest bardzo dokładne i rzetelne, czego dowodem może być szeroki przekrój narodu polskiego zawarty w tej powieści.

Swój przegląd rozpocznijmy od inteligencji, do której niewątpliwie należy środowisko warszawskich lekarzy. Odbywają się wśród nich częste przyjęcia, spotkania towarzyskie, przeprowadzane w bardzo wykwintnej scenerii. Ich świat to bogactwo, wyszukane maniery, piękne stroje, wesołe zabawy. Uderzająca jest ich obojętność na los ludzi biednych. To, jak potraktowali Tomasza Judyma, gdy wygłosił swój referat o poprawie zdrowia biedoty, świadczy, że jest to dla nich kwestia bardzo niewygodna, do której odnoszą się zupełnie obojętnie.

Na drugim biegunie żyją ludzie w sypiących się domostwach, niemal wykluczeni ze społeczeństwa. Nie jest roztoczona nad nimi wystarczająca opieka zdrowotna, często nie mają co jeść. Godna praca jest poza ich zasięgiem, a podejmując się jakiegokolwiek zajęcia, dostają za nie ledwie drobne grosze. Tak samo jest w Cisach, gdzie w opozycji do zabudowań sanatorium stały sypiące się chłopskie czworaki oraz w Zagłębiu, gdzie zupełnie inny jest los pracowników, niż właścicieli.

To na tym kontraście opiera się przedstawienie społeczeństwa zamieszkującego  w tych czasach ziemie polskie. Opisany problem jest uderzający, szczególnie jeśli popatrzeć na niego przez pryzmat rosnących w siłę ruchów robotniczych i nadchodzącej rewolucji. Ta nierówność uczyniła z robotników podatny grunt na ziarno zbliżającego się przewrotu. Autor pokazując taki świat, uzmysławia czytelnikowi, że społeczeństwu potrzebna jest reforma.

Problematyka społeczna zawarta jest także w postaci Tomasza Judyma. Główny bohater wywodzi się z biednej i nieszczęśliwej rodziny. Wzięty pod opiekę ciotki, wykazuje się wielkim samozaparciem i wiarą w swoje możliwości, dzięki temu udaje mu się zdobyć wykształcenie. Następnie postanawia spłacić swój „dług” i nieść pomoc ubogim. Szybko przekonuje się jak próżne jest środowisko burżuazji, dlatego je potępia. Jego dalsza droga jest ciągłym podejmowaniem wyzwania, które sam przyjął za swój obowiązek. Najważniejsze w jego postaci jest ukazanie trudności związanych z dostępem do wykształcenia wśród najbiedniejszych. Przecież gdyby nie ciotka i jej pieniądze prawdopodobnie nigdy nie zostałby lekarzem. Miał więcej szczęścia niż inni,  których być może czeka przedwczesna śmierć w walących się budynkach i ogniskach wielu chorób.

Przedstawiona w utworze wizja społeczeństwa jest bardzo dokładna. Uwypuklenie kontrastów przez ukazanie obojętności elit na los biednych oraz okropności życia ludzi niezamożnych, pokazuje że taki stan rzeczy nie może mieć miejsca.  Agitujący robotników do protestu inżynier Korzecki, zdaje się być zwiastunem nadchodzącej zmiany.