„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” - opracowanie utworu

„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” to średniowieczny utwór, którego forma była bardzo wówczas popularna – dialog, jaki podejmuje personifikowana śmierć z człowiekiem. Taki utwór wpisuje się zarówno w uprzywilejowaną ówcześnie formę rozmowy oraz zawartego ładunku dydaktyki. Dzieło nieznanego autora w postaci jaką znamy pochodzi z XV wieku i jest wzorowane na łacińskim utworze z wieku XIV.

Część pierwszą stanowi przemowa narratora, w której przede wszystkim pisarz z ufnością i pokorą oddaje się bożej opiece w swych wysiłkach twórczych, ale i zawarty jest tu cel dydaktyczny tej pracy, czyli pomnażanie chwały Boga oraz próba skłonienia ludzi, by poprawili swe życie  w aspekcie moralnym. Jest tu przybliżony obraz śmierci jako okrutnej dla grzeszników, a łagodnej dla widzącym przed sobą jedynie życie wieczne, zamiast doczesnych marności. 

Polikarp to mędrzec, uczony, znacząca persona w środowisku naukowym, który jest wielkim człowiekiem, ale wobec Śmierci, to nic nie znaczący pył. Śmierć ma nad nim fizyczno-intelektualną przewagę, bo mądrość doczesna przegrywa z mądrością kresu dni. Dialog ten jest  więc rozmową Mistrza Polikarpa z Mistrzem Śmiercią o różnych obliczach.

Mistrz zadaje swej przerażającej rozmówczyni, która przedstawiona jest jako pożółkłe kobiece zwłoki z dwoma rekwizytami – kosą i puszką z chorobami – najróżniejsze pytania, które, choć mogą wydawać się naiwne, jednak odpowiedzi na nie dają człowiekowi bogate, wyczerpujące odpowiedzi, przybliżające mu prawdę o naturze śmierci.

Został tu wykorzystany motyw wykorzystywany często w wiekach średnich – danse macabre – obrazujący prawdę, że wszyscy ludzie, bez względu na stan, pochodzenie, bogactwo, wiek, umrą. Topika przemijania – przelatujące, rozpływające się obłoki – ukazuje ulotność ziemskiej egzystencji i jej dóbr, które nie będą stanowić po zgonie żadnej wartości.

Śmierć jest tu zaprezentowana jako nieprzejednana nieprzyjaciółka ludzi w życiu doczesnym, ale jej władza nie osłabnie również po skończeniu świata, kiedy to jej rola odwróci się – zabieranie życia w doczesności zamieni na odmowę uśmiercania tym, którzy będą tego pragnąć, a nie zasłużyli na nią.

Kwintesencją całej rozmowy Mistrza i Śmierci jest ostrzeżenie tej drugiej, kierowane do Polikarpa, ale i wszystkich ludzi – by w każdej chwili życia postępować zgodnie z wolą Boga, a nie będzie się trzeba obawiać katuszy po śmierci.

Utwór ten wypełniony tematyką funeralną, gdzie sama śmierć opisuje swe działania, jest tak naprawdę dziełem mówiącym wiele o życiu, o tym jakie ono powinno być w swej istocie, aby człowiek zasłużył na nagrodę, a uniknął kary.