Juliusz Słowacki „Beniowski” - cechy poematu dygresyjnego na przykładzie utworu

Poemat dygresyjny to gatunek odkryty i szczególnie popularny w epoce romantyzmu. Poemat dygresyjny opowiada o losach konkretnego bohatera lub bohaterów, najczęściej odbywających jakąś podróż. Ma więc zarysowaną fabułę, ale to nie ona jest najważniejsza. Poematem dygresyjnym jest „Beniowski” Juliusza Słowackiego, napisany w latach 1840-46 i częściowo wydany w 1841 roku (ukazało się wtedy pięć pierwszych pieśni, reszta wyszła już po śmierci poety). Tytułowy bohater, Maurycy Beniowski, jest szlachcicem, żyjącym u schyłku XVIII wieku, w czasach konfederacji barskiej. Jej uczestnicy zbuntowali się przeciwko rządom króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i zbytniej ich zdaniem, podległości monarchy wobec rosyjskiej carycy Katarzyny II. Po przegranej konfederatów Beniowski trafił na Sybir, tam wywołał antycarskie powstanie a potem uciekł, błąkał się po morzach, został królem Madagaskaru i zginął w walce z armią francuską.

Fabuła, mimo że bardzo ciekawa, nie jest tutaj najważniejsza. To właśnie cecha poematu dygresyjnego - do opowieści o przygodach bohatera wtrącone są komentarze na temat bieżącej polityki, wydarzeń, stanowiska autora w konkretnej sprawie. Podobnie jest w „Beniowskim”. Kolokwialnie można rzec, że Słowacki korzysta z okazji, by załatwić bieżące sprawy, przedstawić swój punkt widzenia na najważniejsze kwestie czy wreszcie dopiec staremu wrogowi - Adamowi Mickiewiczowi, z którym rywalizował o miano najznakomitszego poety polskiego romantyzmu.

Jeśli chodzi o ten ostatni kontekst, to warto porównać „Beniowskiego” z „Panem Tadeuszem”. Oba utwory opowiadają o Polsce szlacheckiej, odchodzącej w przeszłość, w odmienny sposób. Dzieło Mickiewicza nazwano epopeją narodową, portretującą różne stany szlacheckie i walkę o niepodległość kraju. Beniowski także chce służyć Polsce, ale całkiem inaczej. W swoim utworze Słowacki polemizuje z wizją Mickiewicza, przedstawioną w „Panu Tadeuszu”.

Kolejna dygresja dotyczy funkcji poezji. Słowacki zarzuca Mickiewiczowi mamienie czytelników, kierowanie ich uwagi na fałszywe cele polityczne, niemożliwe do osiągnięcia - na przykład sojusz polityczny z Watykanem, wreszcie wieszczenie. Nie takie powinny być zadania poezji, poezja ma być konkretna i rzeczowa, gorzka i prawdziwa - twierdzi Słowacki, dodając, że właśnie taką twórczość oferuje czytelnikom. Na razie jest niezrozumiany i odtrącony, ale przekonany, że w przyszłości będzie górą. Słowacki uważa się za spadkobiercę twórczości Jana Kochanowskiego, czemu daje wyraz w V pieśni poematu, chce być wszechstronnym wyrazicielem emocji, uczuć i dążeń ludzkich. Poeta czuje się niedoceniany przez krytyków.

W pieśni IV Słowacki wraca do postaci Ludwiki Śniadeckiej, dawnej miłości. Poeta wyraza nadzieję, że uda im się spotkać po śmierci.