Impresjonizm w literaturze i sztuce polskiej - omów temat na podstawie wybranych dzieł literatury i sztuki

Impresjonizm (franc. impressionisme, czyli wrażenie) to kierunek literacki charakterystyczny dla II połowy XIX w. Jego podstawowym postulatem była rejestracja nawet najmniej trwałych wrażeń. W prozie prowadził do fragmentaryczności kompozycji i subiektywizacji narracji. W poezji natomiast impresjonizm łączył się najczęściej z symbolizmem. Zmierzał do utrwalenia specyficznego, ulotnego nastroju, a sam utwór przepełniony był liryzmem, emocjonalizmem. Twórcy bardzo często stosowali synestezje, onomatopeje, metafory, by oddziaływać skuteczniej na zmysły odbiorcy, posługiwali się plamami barwnymi, rekonstruowali dźwięki, zapachy.

Do polskich impresjonistów możemy zaliczyć m.in.: W. Reymonta, S. Żeromskiego, W. Berenta, K. Przerwę-Tetmajera, L. Staffa czy J. Kasprowicza. Ten ostatni w swoim syklu czterech sonetów pt.: ,,Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” sięga wyraźnie po poetykę impresjonizmu. Przedstawia pejzaż górski w czterech odsłonach, w różnych porach dnia. Stosuje plamy barwne (np. ,,pawiookie stawy”, ,,krwawy pąs róży”), wyrazy dźwiękonaśladowcze (,,świstak świszcze”), rejestruje głosy natury np. (,,echowe grania”), stosuje liczne czasowniki podkreślające ruch, niepokój jaki towarzyszy zmianą zachodzącym w przyrodzie. Wszystko to służy oddaniu nastroju i specyfiki danej chwili, jest próbą uchwycenia danej impresji. 

W sztuce, impresjonizm, rozwija się od lat 70 XIX w., a jego kolebką staje się Francja. Słynna wystawa w pracowni Felixa Nadara w 1874 r. stała się okazją do nadania nazwy kierunkowi. Z początku miała ona podźwięk pejoratywny, tak bowiem, ironizując, nazwał prąd literacki, krytyk Louise Leroya, spoglądając na obraz Claude Moneta pt.: ,,Impresja, wschód słońca” . Impresjoniści jako pierwsi wyszli ze swoich pracowni i zaczęli tworzyć w plenerze, malują naturę, starają się utrwalić zmieniające się pod wpływem słońca barwy, oddać niepowtarzalne wrażenie chwili, pokazać zmiany zachodzące w przyrodzie w zależności od pory dnia, roku, subiektywnych doznań zmysłowych. Impresjoniści stosowali zasadę dywizjonizmu, która polegała na kładzeniu obok siebie drobnych plam, punktów, które dopiero w oku widza tworzą pełną, jasną całość. Kontury przedmiotów były niewyraźne, co podkreślało wzajemną relację między barwą a światłem i wzmacniało efekt przelotnej chwili i wrażenie ruchu. Ich dzieła najczęściej przedstawiają pejzaże, widoki wsi lub miasta, fascynowała ich nowoczesność dlatego malowali np. pociągi, łodzie, dworce kolejowe. Artyści często tworzyli całe serie obrazów o tej samej tematyce, ale ujęte w innych porach dnia czy roku, np. ,,Stogi siana” Claude Moneta. Najwybitniejsi impresjoniści na gruncie polskim to: A. Gierymski, Józef Pankiewicz, Jan Cybis, W. Podkowiński.

Obraz J. Pankiewicza pt.: ,,Wóz z sianem” jest doskonałym przykładem wykorzystania założeń kierunku. Jest to typowy krajobraz wiejski przedstawiający szerokie błonie, ścieżkę po której jedzie tytułowy wóz ze stogami siana. Malarz stosuje plamy barwne, całość jest jak gdyby rozmazana, brak jasno zarysowanych konturów przedmiotów. Dominują jasne kolory: żółty, zielony. Mamy wrażenie, że wszystko tonie w słońcu - jest zapewne pełnia lata, te impresje świadczą o doskonałym opanowaniu założeń impresjonizmu przez Pankiewicza.