„Bogurodzica” w kontekście poezji średniowiecznej - omów temat

Termin „pieśń” miał w epoce staropolskiej kilka znaczeń. Obejmował wszystkie utwory poetyckie bez względu na ich genealogię; to także były teksty przeznaczone do śpiewu przy akompaniamencie muzyki lub bez; wąsko rozumiany oznaczał odmiany gatunkowe liryki z tradycji chrześcijańskiej (hymn, psalm) i grecko-rzymskiej.

Pieśń „Bogurodzica” powstała w XI lub XII wieku. Najdawniejszy jej odpis z końca XIII lub początku XIV wieku przechowywany jest w rękopisie z początku XV wieku, który jest własnością Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Pierwotny zrąb utworu to jedynie 2 zwrotki. W połowie XV wieku dodano do nich 12  nowych strof. Ostateczna wersja składa się z 24 strof, z czego te najpóźniejsze pochodzą z XV i XVI. Rozszerzona „Bogurodzica” nie jest zwartą i spójną całością ze względu na to, że składa się z kilku posklejanych pieśni. Można ją podzielić na część archaiczną (2 pierwsze zwrotki), pieśń wielkanocną i pieśń pasyjną.

„Bogurodzica” jest pieśnią szczególną. Powstała w kręgu benedyktynów. To pierwszy napisana w języku polskim pieśń religijna. Jej pochodzenie wywodzi się z dwóch kręgów – kultury zachodniej i wschodniej. Pochodzenie zachodnie sugeruje jej melodyjność. Wschodnie natomiast jest: słownictwo (np. trop Kryrjelejson); obecność motywu Deesis oznaczający błaganie Maryi i Jana Chrzciciela zanoszone do Jezusa w imieniu grzesznej ludności, o orientacji wschodnio-bizantyjskiej. „Bogurodzica” jest literackim wcieleniem Deesis, który występował głównie w malarstwie. Trop jest to retoryczny ozdobnik, który występował  albo między zwrotkami, albo przed tekstem głównym lub po nim. Śpiewał go zwykle jeden kantor 

„Bogurodzica” to nie tylko pierwszy polski trop rezurekcyjny – śpiewano ją w czasie obrzędu święta zmartwychwstania, a na Kujawach w Boże Narodzenie –  ale także jako pieśń bojowa rycerzy, uważana jest za pierwszy polski hymn narodowy. Wykonywana była przez wspólnotę wiernych. 

Część archaiczna składająca się z 2 zwrotek: pierwsza z nich ma charakter mariologicznych i jest wykładnią podstawowych prawd, jak zwiastowanie, śmierć Jezusa na krzyżu, historia męki pańskiej, podkreślenie boskiego macierzyństwa Maryi; zwrotka druga ma charakter chrystologiczny i mówi o paruzji, czyli sądzie ostatecznym. W ostatnich słowach drugiej zwrotki znajduje się ładunek intelektualny i wykładnia ontologii i eschatologii chrześcijańskiej – „zbożny pobyt” to prośba o owoce doczesne (fructus sempiternus), „rajski przebyt” to prośba o owoce wieczne (fructus temporalis). Te dwa wersy zwracają uwagę na dualizm człowieka złożonego z ciała i ducha.