Maria Konopnicka „Pieśń o domu” - interpretacja utworu i interpretacja tytułu wiersza Marii Konopnickiej

Maria Konopnicka znana jest ze swej działalności patriotycznej i głębokiego zaangażowania w sprawy narodu. Nie bała się brać udziału ani w konspiracyjnych zebraniach, ani w otwartych protestach, np. przeciwko pruskim wpływom. Otwarcie popierała sprzeciw dzieci we Wrześni, które nie zgadzały się na germanizację, a zwłaszcza na naukę religii w języku niemieckim. Poetka wiedziała, jak ważną sprawą jest edukacja, gdyż była zdania, iż tylko wykształcony naród jest w stanie mądrze rządzić krajem i decydować o jego losie. Patriotyzm w jej pojęciu nie ograniczał się tylko do zbrojnego oporu, ale także czy też przede wszystkim – opierał się na wzroście świadomości narodowej oraz poznaniu historii Polski.

Także język był gwarantem niepodległości duchowej Polaków. Poprawne posługiwanie się polszczyzną było dla niej jako pisarki bardzo ważne. Konopnicka miała świadomość, iż mowa ojczysta w ogromnym stopniu wpływa na świadomość przynależności narodowej, dlatego starała się propagować pozytywistyczne wzorce i namawiać młodzież do nieustannego kształcenia się w różnych dziedzinach.

Umiłowanie ojczyzny oraz przywiązanie do polskiej ziemi zamanifestowała w słynnej pieśni pt: „Rota”, która była nawet brana pod uwagę przy wyborach hymnu Polski. Przegrała jednak z „Mazurkiem Dąbrowskiego”. Przywoływano ją jednak w ważnych dla kraju momentach. Była śpiewana m.in. podczas stanu wojennego. Jednak nie tylko „Rota” zasługuje na nasza uwagę. Także „Pieśń o domu” porusza tematykę patriotyczną i odwołuje się do konieczności szanowania i interesowania się losem ojczyzny. W utworze jednak ani razu nie pada słowo „Polska”, a cały utwór oparty jest o odwołania do toposu domu.

Porównanie ojczyzny do domu rodzinnego jest częste w literaturze. Od razu nasuwają się skojarzenia z siedzibą, w której człowiek czuje się bezpiecznie i swojsko, gdzie zawsze może się schronić w trudnych sytuacjach i gdzie zawsze znajdzie się przyjaznych ludzi. Takie idealistyczne postrzeganie kraju jest charakterystyczne dla czasów, kiedy inne państwa stanowią zagrożenie. Wówczas wewnętrzne spory ucichają, a społeczność skupia się na tym, aby ochronić siebie i pokonać agresorów.

Konopnicka przedstawia Polskę jako krainę „sielska i anielską”. Skupia się na plastycznych opisach przyrody, mówi o „rzeźwiącej woni skoszonych traw”, „srebrnej mgle” i „dzikich różach”. Polska jest więc krajem, z którego piękna powinniśmy być dumni i o które musimy dbać. W utworze przedstawia także ojczyznę jako opiekuna, zwracając uwagę, iż ta relacja jest dwustronna: zarówno my powinniśmy troszczyć się o Polskę, jak i mieć świadomość, że ona także daje nam schronienie. Jest przedstawiona jako matka, która nas wychowuje, opowiada baśnie ze swojej przeszłości, naucza i opiekuje się nami. Jak do rodzinnego domu, tak samo do ojczyzny zawsze możemy wrócić. Ona zawsze przyjmie nas z otwartymi ramionami.

Wiersz zbudowany jest z sześciu zwrotek. Paralelizm składniowy uwidacznia się w pierwszym wersie każdej ze strof, które zaczynają się słowami: „Kochasz ty dom...”. Tylko ostatnia zwrotka modyfikuje owo zdanie na „O, jeśli kochasz...”. Jedynie dzięki temu, zdanie stanowiące ostatnią strofę nie jest pytaniem jak pozostałe, ale podsumowaniem, odpowiedzią na pytania postawione wcześniej.

Podmiot liryczny zwraca się do nieokreślonego odbiorcy, jednak czytelnik zdaje sobie sprawę, iż wiersz adresowany jest do Polaków, którym losy kraju nie są obojętne. Ma on wydźwięk moralistyczny, uświadamiający, że bez ludzi tworzących naród istnienie kraju nie ma racji bytu. Z tego względu każdy pojedynczy obywatel zobowiązany jest do chronienia i troszczenia się o swoją ojczyznę, a kiedy zajdzie potrzeba – nawet do poświęcenia życia.

Wiersz składa się z sześciu czterowersowych zwrotek pisanych ośmiozgłoskowcem ze średniówką po czwartej sylabie. Jedynie ostatnia strofa zmienia metrum, co podkreśla puentę w niej zawartą. Wiersz jest bardzo rytmiczny ze względu na nagromadzenie jednosylabowych wyrazów oraz rymów męskich, które są dokładne, o układzie krzyżowym. Występuje także wiele epitetów, anafor i zwrotów do adresata.