Cechy epoki romantyzmu na przykładzie utworów Adama Mickiewicza: „Oda do młodości”, „Ballady i romanse”

„Oda do młodości” to utwór przełomowy, łączący w sobie elementy klasycznej estetyki z ideałami romantycznymi. Gatunek i język noszą jeszcze wyraźne znamiona poprzedniej epoki, ale wymowa jest już romantyczna. Utwór wszak zapowiada nadejście nowych czasów. 

Znamienną cechą romantyzmu jest nobilitowanie uczucia, w miejsce opiewanego w oświeceniu rozumu. Racjonalizm święcił triumfy, prężnie rozwijająca się nauka, zdawała się dawać odpowiedzi na wszelkie pytania. XVIII wiek to czas wynalazków i udoskonaleń technicznych. Ludzie zachłysnęli się możliwościami, jakie dawała im fizyka, technika, astronomia, matematyka... Romantyzm ukazuje kryzys bezkrytycznej wiary w potęgę ludzkiego umysłu. Zwraca uwagę na obszary ludzkiej duchowości, która pozostaje niezbadana, bowiem wykracza poza racjonalne i empiryczne poznanie. W „Odzie do młodości” Mickiewicz wyraźnie podkreśla tę opozycję świata starych, który jest „Bez serc, bez ducha” i świata młodych, nazwanego „światem ducha”. Myśl tę później zawarł poeta w programowym wierszu „Romantyczność” ze zbioru „Ballady i romanse”, pisząc: „Czucie i wiara silniej mówi do mnie / Niż mędrca szkiełko i oko”. Jest to wyraźne zestawienie oświeceniowego światopoglądu opartego na racjonalizmie, na zmysłowym poznaniu i naukowych metodach poznawczych, z romantycznym  widzeniem świata, intuicyjnym, opartym na wierze i emocjach.

W „Odzie do młodości” pojawia się też wers sławiący poczucie wolności i swobody: „Witaj, jutrzenko swobody, / Zbawienia za tobą słońce!”. Tu owa wolność odnosi się raczej do przesądów i reliktów przeszłości. Z czasem, polska literatura romantyczna skupi się na temacie wolności narodowej. Kwestie narodowowyzwoleńcze zdominują szczególnie epikę i dramat tej epoki. 

Romantyzm odchodził od klasycznych sztywnych wymogów formalnych. Łączył śmiało rodzaje i gatunki literackie, mieszał style, wprowadzał ludowy język do podniosłych utworów. „Oda do młodości” jest tego przykładem. Poeta posłużył się tu gatunkiem zaczerpniętym z antycznej tradycji, ale nie zachował wszystkich jego formalnych wymogów. Wersyfikacja i układ stroficzny są nieregularne, podporządkowane emocjonalnym uniesieniom. To uczucia rządzą tym wierszem. Brak przestrzegnia zasad klasycznej poetyki stało się cechą charakterystyczną dla romantycznej literatury. Dużą popularnością cieszyła się wówczas ballada, utwór łączący w sobie cechy liryki, epiki i dramatu.

Młodość została w utworze Mickiewicza ukazana jako cecha szczególna, jako nadzwyczajna moc, zdolna zmienić świat, „ruszyć bryłę z posad świata”. Młodość to, w tym ujęciu, raczej stan ducha niż wiek ciała, to zdolność kierowania się uczuciem, otwartość na świat, entuzjazm i optymizm. Trzeba przyznać, że bohaterowie romantyczni to najczęściej ludzie młodzi. Epoka, która sławiła miłość i porywy serca, skupiała się na przeżyciach młodości.

„Oda do młodości” pochodzi z roku 1820, a więc powstała dwa lata wcześniej niż stricte romantyczny zbiór „Ballad i romansów”. Zawiera ona dopiero zapowiedź nowej epoki i jej programu. W znacznej mierze jest jeszcze klasyczna ze swymi nawiązaniami do antyku. Późniejsze utwory Adama Mickiewicza będą zmierzały w kierunku baśniowości i tajemniczości. Już nie mitologia będzie dla niego inspiracją, ale ludowe wierzenia, obrzędy i podania. Irracjonalizm objawi się nie tylko w nobilitacji intuicji i uczucia, ale też w wierze w świat nadprzyrodzony. Romantyczne ballady wszak pełne są duchów i tajemniczych istot z pogranicza jawy i snu.