„Bogurodzica” - opracowanie, interpretacja

„Bogurodzica” na trwałe zadomowiła się w świadomości Polaków jako jedna z najwspanialszych pieśni, jakie pojawiły się w naszej historii. Duży wpływ na to miało wykorzystanie jej przez Henryka Sienkiewicza w „Krzyżakach”. Śpiewana przez polskie rycerstwo, utrwaliła się jako pieśń intonowana w momentach szczególnych, a ich przecież w naszej historii nie brakowało.

„Bogurodzica” jest zabytkiem języka polskiego. To dzięki niej badacze mogli przeprowadzić rekonstrukcję dawnej polszczyzny. Data jej powstania wciąż stanowi kwestię sporną, badacze twierdzą, że miało to miejsce na przestrzeni od X do pierwszej połowy XIV w. (najwięcej osób opowiada się za wiekiem XIII). Autor jest nieznany, można wiązać to z panującą w średniowieczu zasadą, w myśl której twórca nie działał dla własnej chwały, ale dla potwierdzenia wielkości Boga.

Pieśń jest zlepkiem modlitewnych próśb skierowanych do Matki Boskiej. Zbiorowość wiernych zwraca się za pośrednictwem tytułowej Bogurodzicy o uzyskanie przychylności Jezusa. W drugiej strofie pojawia się zwrot do samego Syna Bożego, by za pośrednictwem Jana Chrzciciela zesłał ludziom łaski – dobre i pobożne życie, które ma zakończyć się w raju („zbożny pobyt”) i („rajski przebyt”).

Motyw deesis w "Bogurodzicy"

Utwór oparty jest na znanym w średniowieczu motywie (głównie w kościele wschodnim) deesis. Jest to przedstawienie siedzącego na tronie Jezusa, w którego towarzystwie znajdują się Matka Boska i Jan Chrzciciel. To oni są pośrednikami między ludźmi i Bogiem; obydwie postaci miały swój udział w przyjściu Syna Bożego na ziemię. Jan Chrzciciel zwiastował jego nadejście, a także dokonał chrztu. Ten symboliczny akt miał pokazać, że u progu życia wiecznego stoi chrzcielnica. Matka Boska nie tylko urodziła Jezusa, ale także dbała o niego i wychowywała go. Dlatego te zakorzenione w ziemskiej rzeczywistości postaci stały się pośrednikami między rzeczywistością niebiańską i ziemską.

"Bogurodzica" - budowa utworu

Pieśń w transkrypcji składa się z dwóch strof. Pierwsza skierowana jest do Matki Boskiej, druga do Jezusa za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Każda z nich kończy się zwrotem „Kyrieleison”. Wyrazem wielkiego kunsztu anonimowego twórcy są wewnętrzne rymy pojawiające się w sformułowaniach paradoksalnych. „Bogurodzica dziewica” oraz „U twego Syna Gospodzina” wyrażają dwie sprzeczności – dogmat o niepokalanym poczęciu oraz fakt, iż syn staje się Bogiem swojej matki. Dwa wersy pierwszej strofy kończą się epiforą „Maryja”, która zostaje poprzedzona wewnętrznym rymem – „sławienna (…) zwolenna”. Druga strofa to siedem wersów (wraz z końcowym „Kyrieleison”). Tutaj zamieszczone zostały rymy parzyste aa bb cc.

Modlitewny charakter "Bogurodzicy"

Pieśń zdecydowanie ma formę modlitwy. Ujawnia się to nie tylko w treści, ale także w formie. Pojawia się tu wiele powtórzeń i apostrof, które często stanowią zwrot do Boga. „Bogurodzica” to nie tylko charakterystyczna dla średniowiecza pieśń religijna, lecz także utwór kunsztowny i pełen artyzmu.