Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz” - Motyw przyrody w „Panu Tadeuszu”. Opracowanie

Przyroda w „Panu Tadeuszu” odgrywa integralną rolę. Stanowi tło wydarzeń, ale też ma na nie wpływ. Stosunek do natury określa bohaterów, sama zaś przyroda jest elementem polskości. Autor poświecił wiele miejsca przedstawieniu rodzimego krajobrazu. Opisy przyrody stanowią przejaw artystycznego kunsztu narodowego wieszcza.

Mickiewicz w opisach przyrody odwołuje się do wszystkich zmysłów, maluje wielobarwne obrazy, przywołuje dźwięki, określa wrażenia dotykowe i smakowe. Technika taka jest nazywana synestezją, daje ona pełny, zmysłowy obraz rzeczywistości. Tak poeta opisuje chmury: „Chmura z gradem, jak balon, szybko z wiatrem leci, / Krągła, ciemnobłękitna, w środku żółto świeci, / Szum wielki słychać wkoło; nawet te codzienne, / Patrzcie Państwo, te białe chmurki jak odmienne! / Zrazu jak stada dzikich gęsi lub łabędzi, / A z tyłu wiatr jak sokół do kupy je pędzi; / Ściskają się, grubieją, rosną nowe dziwy! / Dostają krzywych karków, rozpuszczają grzywy”.

Dominującym środkiem artystycznym w opisach przyrody jest oczywiście epitet. Krajobrazy są odmalowywane z drobiazgowością. Mickiewicz nazywany jest kolorystą, ponieważ doskonale oddaje różnorodność barw. O wyjątkowości przedstawień krajobrazu decydują liczne animizacje i antropomorfizacje. Nadawanie cech ludzkich zjawiskom przyrody zdradza czuły stosunek autora do natury. „Leszczyna jak menada z zielonymi berły, / Ubranymi jak w grona, w orzechowe perły; / A niżej dziatwa leśna; głóg w objęciu kalin, / Ożyna czarne usta tuląca do malin. / Drzewa i krzewy wzięły się za ręce, / Jak do tańca stające panny i młodzieńce / Wkoło pary małżonków. Stoi pośród grona / Para, nad cała leśną gromadą wzniesiona / Wysmukłością kibici i barwy powabem, / Brzoza białą, kochanka, z małżonkiem swym grabem / A dalej, jakby starce na dzieci i wnuki/ Patrzą siedząc w milczeniu, tu sędziwe buki,”. Leśne rośliny zostały przedstawione na wzór zgodnej rodziny. Cały opis jest rozbudowaną metaforą. Wreszcie, często przez Mickiewicza stosowanym środkiem artystycznym jest porównanie. Malownicze obrazy powstają często dzięki zaskakującym zestawieniom.

Poprzez przyrodę poeta dokonuje też charakterystyki postaci. Istotny jest spór Tadeusza z Hrabią i Telimeną, w którym młodzieniec staje w obronie rodzimego krajobrazu. Hrabia i Telimena pragną być ludźmi światowymi, zachwycają się egzotycznymi gatunkami roślin, litewski las uznając za nudny, zbyt pospolity dla ich wyrafinowanych gustów. O Tadeuszu poeta pisze: „Był on prostak, lecz umiał czuć wdzięk przyrodzenia,/ I patrząc w las ojczysty, rzekł pełen natchnienia: / <<Widziałem w botanicznym wileńskim ogrodzie / Owe sławione drzewa rosnące na wschodzie / I na południu, w owej pięknej włoskiej ziemi; / Któreż równać się może z drwami naszemi? / Czy aloes z długimi jak konduktor pałki? / Czy cytryna karlica z złocistymi gałki, / Z liściem lakierowanym, krótka i pękata, / Jako kobieta mała, brzydka, lecz bogata? / Czy zachwalony cyprys, długi, cienki, chudy! / Co zdaje się być drzewem nie smutku, lecz nudy? / Mówią, że bardzo smutnie wygląda na grobie: / Jest to jak lokaj Niemiec we dworskiej żałobie, / Nie śmiejący rąk podnieść ani głowy skrzywić, Aby się etykiecie niczym nie sprzeciwić”. Ocena Tadeusza jest jednoznaczna, to co egzotyczne, jawi mu się jako sztuczne, zaś litewskie lasy są mu bliskie i przyjazne. Tadeusz i Zosia są przyszłością narodu, oboje zostali ukazani jako postacie pozytywne, zakochane w rodzimej przyrodzie i szanujące stare obyczaje. Głos Tadeusza w tej rozmowie służy jego charakterystyce jako patrioty, kochającego swój kraj i ceniącego jego uroki. Podobnie ukazywana jest Zosia, budząca zachwyt mężczyzn. Nie jest ona kokietką jak Telimena, ujmuje swoim wdziękiem i prostotą. Tadeusz po raz pierwszy widzi ją, jak niesfornie biega po ogrodzie. Hrabia dostrzega w niej doskonałą nimfę, nawet podczas prozaicznej czynności zbierania ogórków: „Pod płotem wąskie, długie, wypukłe pagórki/ Bez drzew, krzewów i kwiatów; ogród na ogórki. / Pięknie wyrosły; liściem wielkim, rozłożystym, / Okryły grzędy jakby kobiercem fałdzistym. / Pośrodku szła dziewczyna w bieliznę ubrana, / W majowej zieloności tonąc po kolana; Z grząd zniżając się w bruzdy, zdała się nie stąpać, / Ale pływać po liściach, w ich barwie się kąpać”.

Opisy przyrody są wyjątkowo żywe, wielobarwne, dynamiczne. Przyroda jest przyjazna człowiekowi. Mickiewiczowskie Soplicowo często kojarzy się z Czarnolasem, szlachecki dwór jest ostoją polskości, otoczony przyrodą, która przynosi wiele pożytków, koi duszę i budzi zachwyt.