Leopold Staff - wiersze. Cechy twórczości Leopolda Staffa

Twórczość poetycka Leopolda Staffa ze względu na swoją rozpiętość – czasową, ideową i gatunkową – trudno jest jednoznacznie określić i przyporządkować do danego prądu artystycznego. W toku zmieniających się doświadczeń i inspiracji poety, modyfikacjom ulegały również zawierane w poszczególnych tomach rozwiązania, tematyka i sposób widzenia świata.

Pierwszy okres jego twórczości w dużej mierze zainspirowała fascynacja filozofią Fryderyka Nietzsche, która stała w sprzeczności z panującym wówczas w poezji dekadentyzmem, poetyką niemocy i niewiary w jakiekolwiek wartości. Idąc jej śladem, Staff uczynił głównym bohaterem swojego debiutanckiego zbioru – „Snów o potędze” – jednostkę o wielkiej mocy, niespożytych siłach witalnych i nieograniczonej energii twórczej. Jednocześnie wykluczył jednak moralny relatywizm, stawiając w jego miejsce przekonanie o celowości ludzkiej pracy i wysiłku w postaci dążenia do uniwersalnych wartości etycznych. W kreowaniu wizji człowieka jako najdoskonalszego dzieła Boga, źródła moralności i napędzającej świat aktywności widać także wpływ humanizmu, który będzie dominował w niemal całej twórczości tego poety.

Załamanie tych koncepcji przyniósł drugi z kolei zbiór, „Dzień duszy”, zatopiony w młodopolskiej dekadencji, pełen ponurych, impresjonistycznych opisów stanu ducha pogrążonego w niemocy i atrofii. Miejsce potężnego, opiewającego aktywną postawę życiową nadczłowieka zajęły opisy jesiennego krajobrazu, skąpanych w deszczu postaci i konduktów żałobnych. Towarzyszy im przeświadczenie o dewaluacji kluczowych dla pierwszego tomu wartości – jak twórcza praca i aktywność – zastąpionych melancholią, nihilizmem i przeświadczeniem o bezcelowości egzystencji. Obok impresjonizmu bardzo istotną kategorią dla tego okresu twórczości Staffa stał się również symbolizm, wykorzystywany z równym powodzeniem także w kolejnych cyklach.

Pogodzenie ze światem w duchu postawy franciszkańskiej przyniósł tom „Ptakom niebieskim” z pojawiającymi się w nich wesołymi włóczęgami, którzy niezależnie od panujących wokół warunków radośnie kroczą ku swej niezależności („Sonet szalony”). W nieco późniejszym utworze „Przedśpiew” odnajdujemy już postawę człowieka w pełni pogodzonego ze zmiennością życia, gotowego na przyjęcie zarówno jego pozytywów, jak i negatywów, czerpiącego naukę z każdego rodzaju doświadczeń. Najwyraźniej postawa franciszkańska zarysowała się w zbiorze „W cieniu miecza” z jego sztandarowym wierszem „Curriculum vitae”. Podmiot liryczny opisuje tutaj drogę swojego rozwoju twórczego i moralnego, która dopiero w zetknięciu z naturą przyniosła mu pełnię stoickiego szczęścia i dojrzałości.

Staff przeżył również etap fascynacji codziennością i prozaicznymi zjawiskami, które w duchu Skamandra opisywał ze sporym naturalizmem i prostotą, wynosząc jednocześnie prostego człowieka i towarzyszące mu atrybuty do godności bohaterów literackich. Wyraz tego typu zainteresowań daje przede wszystkim tom „Ścieżki polne” z takimi utworami jak „Kartoflisko”, „Chleb” czy „Pochwała pasterstwa”.

Niezwykle istotnym elementem twórczości Leopolda Staffa jest również przyświecający jej klasycyzm, który wpłynął na jej stonowaną, pełną majestatycznego piękna i elegancji formę. Przejawia się on również w powracających wielokrotnie motywach i wątkach zaczerpniętych z kultury starożytnej, jak np. mitologizacja przestrzeni w „Kowalu” czy odwołania do klasycznych form w wierszach „Curriculum vitae” i „Ars poetica”. W zestawieniu z humanizmem i franciszkańską afirmacją życia Staff stworzył poezję pełną natchnionej harmonii i uduchowionej prostoty.