Socjalizm - założenia. Społeczeństwo socjalistyczne - charakterystyka

W XVIII i XIX wieku, wraz z rozwojem ustroju kapitalistycznego i pogłębianiu się związanych z nim problemów nierówności społecznej, powstał socjalizm – ideologia opozycyjna względem kapitalistycznej, dążąca do wprowadzenia powszechnej równości ludzi.

Socjalizm jest wieloznacznym pojęciem i odnosi się zarówno do pewnego ustroju ekonomicznego, jak i społecznego. Wyróżnia się on postulatami odejścia od prywatnej własności na rzecz własności wspólnej (szczególnie środków produkcji, czyli maszyn, urządzeń, narzędzi), a także budowy społeczeństwa opartego na wspólnocie – kolektywu.
 
Twórcami ideologii socjalistycznej byli tzw. socjaliści utopijni (np. C.H. de Saint-Simon, Ch. Fourier), ale podstaw teoretycznych dostarczyli przede wszystkim Marks i Engels działający w XIX wieku.

Wraz z rozwojem idei socjalistycznej powstawała także koncepcja społeczeństwa socjalistycznego (jego idea nie została jednak nigdy w pełni zrealizowana). Społeczeństwo socjalistyczne miało być docelowo taką grupą, w której panuje równomierny podział dóbr i pracy, nie ma ubóstwa, a główną motywacją działań ludzi jest altruizm. Koniecznie należy zaznaczyć także, że owo społeczeństwo było pozbawione własności prywatnej – wszystko (lub prawie wszystko) było wspólne.
 
Społeczeństwo socjalistyczne miało być także pozbawione klas społecznych, czyli zrównaniem znaczenia wszystkich ludzi (klasowość była postrzegana jako jeden z ujemnych efektów kapitalizmu, który wyraźnie różnicował ludzi pod względem posiadania dóbr materialnych).
 
W doktrynie marksizmu-leninizmu społeczeństwo socjalistyczne było etapem budowy docelowego społeczeństwa komunistycznego, w którym zamiera wszechobecna walka klas, ze względu na powszechny dobrobyt wynikający z ich braku. Społeczeństwo to miało rządzić się zgodnie z zasadą: „od każdego według jego zdolności, każdemu według potrzeb”.

Jak już wspomniano, nigdy nie doszło do realizacji idealnego socjalistycznego społeczeństwa, głównie ze względu na problem zakazu własności prywatnej i utopijny charakter docelowej wizji społeczeństwa. Ideologie komunistyczne próbowały siłą urzeczywistnić model społeczeństwa socjalistycznego w krajach demokracji ludowej lub w Związku Radzieckim. Udało się to tylko w pewnej części, jednak od ponad 20 lat, większość społeczeństw socjalistycznych przeszło szybką transformację w społeczeństwa kapitalistyczne lub obecnie – raczej postindustrialne.