Kapitalizm - cechy, definicja. Społeczeństwo kapitalistyczne - charakterystyka

Kapitalizm jest systemem ekonomicznym, który cechuje się dominacją własności prywatnej i wolnym rynkiem, czyli brakiem lub stosunkowo niewielką interwencją państwa w mechanizmy rynkowe. Ważnymi cechami kapitalizmu są także takie własności jak nieskrępowana konkurencja, wolny obrót usługami, towarami, finansami i środkami produkcji.

Ustrój kapitalistyczny powstał już na przełomie XV i XVI wieku, ale w krajach europejskich zagościł na dobre dopiero po późniejszych rewolucjach burżuazyjnych (początkowo tylko w Anglii, Francji i Niderlandach, dopiero potem w innych państwach). Współczesny nam kapitalizm jednak wyraźnie różni się od jego pierwotnej wersji opartej na idei wolnego rynku, ponieważ jest on ograniczany przez rozmaite zjawiska: interwencjonizm państwowy, monopole, koncesje, politykę celną, a także poprzez rozwiniętą biurokrację.
 
Współcześnie kapitalizm (w różnych odmianach) jest dominującym ustrojem ekonomicznym świata. Dominacja ta trwa od około 20 lat, ponieważ wcześniej gospodarki krajów uzależnionych od Związku Radzieckiego miały system ekonomiczny centralnie planowany, który był zaprzeczeniem wolnego rynku.

Wraz z rozwojem kapitalizmu ukształtował się pewien specyficzny rodzaj społeczeństwa – społeczeństwo kapitalistyczne. Zmiany ekonomiczne bowiem zwykle oddziałują także na struktury społeczne.
 
Społeczeństwo kapitalistyczne, w opozycji do wcześniej istniejącego społeczeństwa agrarnego, trafnie przedstawia Max Weber – niemiecki socjolog i ekonomista. Po pierwsze,  cechą owego struktury jest to, że prywatna własność środków produkcji (maszyny, urządzenia, narzędzia) znajduje się w rękach prywatnych przedsiębiorców.

Po drugie, wytwórczość oparta jest na mechanizacji pozwalającej wytwarzać dane produkty na masową skalę (powoduje to wzrost zatrudnienia w przemyśle przekładający się następnie na przemiany struktury społecznej i dominacji klasy robotniczej).

Trzecią cechą społeczeństw kapitalistycznych jest właściwy mu charakter pracy – robotnicy dysponują wolnością osobistą i sprzedają swoją pracę. Sprzedaż pracy, towarów i usług, a także konsumpcja następuje wewnątrz rynku, na którym obowiązują także uniwersalne prawa – bezstronnie obowiązujące wszystkich. Należy zaznaczyć także, że dominującą motywacją społeczeństw kapitalistycznych jest chęć zysku, ponieważ kapitalizm dzieli społeczeństwo pod względem posiadanych dóbr materialnych na klasy społeczne.