Dekret o stanie wojennym - interpretacja, historia, geneza

Dekret o wprowadzeniu stanu wojennego 12 grudnia 1981 r. był jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach powojennej Polski. 

W 1981 r. sytuacja Polski była dosyć trudna, z jednej strony kłopoty gospodarcze kraju i załamanie gospodarki, z drugiej zaś rosło niezadowolenie społeczne ze sprawowanych rządów. Braki w sklepach, braki w żywności, podstawowym sprzęcie gospodarstwa domowego itd. zmuszały społeczeństwo do licznych protestów. Władza państwowa nie potrafiła poradzić sobie z rosnącym niezadowoleniem, dodatkowo kryzys gospodarczy potęgował niechęć wobec władzy. PZPR drastycznie tracił na poparciu, stan kraju był opłakany. Władza postanowiła wprowadzić na mocy dekretu z 12 grudnia 1981 r. stan wojenny. Decyzja była motywowana rzekomym zagrożeniem ze strony wojsk Układu Warszawskiego. Związek Radziecki miał rzekomo wkroczyć z wojskiem i dokonać rozwiązania problemu rosnącego niezadowolenia. Generał Wojciech Jaruzelski 13 grudnia 1981 ogłosił wprowadzenie stanu wojennego. Mimo iż rzeczywiście obawiano się wojsk radzieckich, nikt nie zaobserwował zadnych ruchów Układu Warszawskiego. 

Problem stanu wojennego polega na tym, że do dnia dzisiejszego nie wiadomo czy istniała realna groźba ze strony ZSRR, póki co nie ma na to żadnych dowodów. Twórcy stanu wojennego tłumaczą swoje posunięcie obroną kraju przed wojskami sowieckimi. Historycy wciąż próbują odpowiedzieć na to pytanie i zdania są podzielone. Znany historyk Norman Davies uważa wprowadzenie stanu wojennego za zwyczajnyy zamach wojskowy, inni z kolei historycy zwracają uwagę na bohaterstwo gen. Jaruzelskiego, który uratował Polskę przed interwencją zbrojną. Społeczeństwo popierało wprowadzenie stanu wojennego wiedząc co spotkało Węgrów w 1956 r. i Czechosłowację w 1968 r. 

Generał Jaruzelski do dnia dzisiejszego obstaje przy swoim stanowisku, argumentuje, że gdyby nie było stanu wojennego Polska nie uniknęłaby interwencji wojsk radzieckich. 

Zwolennicy wprowadzenia stanu wojennego powołują się na tzw. doktrynę Breżniewa, która obowiązywała cały czas nawet w 1981 r. Jaruzelski przekonuje, że radzieccy politycy bardzo ochoczo pokazywali plan wkroczenia wojska radzieckich do Polski jeżeli władza polska nie zapanuje nad sytuacją w kraju.

Istnieje jednak duża rzesza przeciwników wprowadzenia stanu wojennego w Polsce, powołują się oni na argumenty, że nie było żadnego zagrożenia ze strony ZSRR. Brak jest jakichkolwiek danych na ten temat. Lata 80-te XX wieku były już okresem schyłkowym Związku Radzieckiego, interwencja nie wchodziła w grę a szala zimnej wojny przechylała się na korzyść Stanów Zjednoczonych. Związek Radziecki nie był w stanie uporać się ze swoimi republikami a co dopiero zając się sprawami polskimi. Dodatkowo argumenty przeciwko wysuwają historycy-amerykaniści, którzy argumentują, że USA było gotowe pomóc Polsce a zbrojną interwencję Związku Radzieckiego potraktowałyby jako naruszenie równowagi co skutkowałoby kolejnym konfliktem militarnym na skalę światową. 

Autorów stanu wojennego próbowano oskarżyć o zdradę i wielokrotnie stawiono ich przed sądem, bezskutecznie. 17 kwietnia 2007 r. IPN nazwał stan wojenny zbrodnią komunistyczną i oskarżył gen. Jaruzelskiego i Czesława Kiszczaka o zbrodnię. W maju 2008 r. aktu oskarżenia nie został przyjęty, był zbyt słaby aby rozpocząć proces. 

W 2011 r. Trybunał Konstytucyjny uznał wprowadzenie stanu wojennego za bezprawne i bezpodstawne.