Stan wojenny - definicja, opis, przykłady

Stan wojenny - instytucja polityczna, jeden ze stanów nadzwyczajnych, polegający na przejęciu władzy przez wojsko. Może być wprowadzony w sytuacjach nadzwyczajnych przez rząd danego kraju, w celu przywrócenia porządku publicznego. Ogłasza się go w wypadku np. zamachu stanu, wojny domowej lub groźnego konfliktu zewnętrznego. Wprowadzenie stanu wojennego powoduje pewne ograniczenia swobód obywatelskich i nakłada na obywateli pewne szczególne obowiązki. Inny zakres obowiązków przejmują wówczas organy państwowe. 

Przepisy dotyczące wprowadzenia i obowiązywania stanu wojennego reguluje Konstytucja. W Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojennym traktuje rozdział XI Ustawy Zasadniczej. Według niej, stan wojenny wprowadza się na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które należy podać do publicznej wiadomości. Ustawa ta określa zasady działania organów władzy publicznej i zakres, w jakim w tym czasie ograniczone być mogą wolności i prawa człowieka i obywatela. Ustala ona również zakres i tryb wyrównania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu wojennego tych wolności i praw. Działania jakie się wówczas podejmuje, muszą być adekwatne do zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego unormowania sytuacji. W czasie obowiązywania stanu wojennego nie mogą być zmienione Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządowych, ustawa o wyborze Prezydenta oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. Podczas stanu wojennego i w ciągu 90 dni od jego zniesienia, nie wolno jest skracać kadencji Sejmu, przeprowadzać referendum ogólnokrajowych, wyborów do Sejmu, Senatu, organów samorządowych oraz wyborów na urząd Prezydenta RP, a kadencje tych organów ulegają automatycznemu przedłużeniu. 

Stan wojenny może być wprowadzony w razie zagrożenia zewnętrznego państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej oraz gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. To Prezydent, na wniosek rady Ministrów wprowadza stan wojenny, na części terytorium lub na całym jego obszarze. 

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego Prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Wówczas Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie i może je uchylić jedynie bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów. 

Ustawa ograniczając na czas trwania stanu wojennego wolności i prawa człowieka i obywatela, nie może ograniczać praw związanych z godnością człowieka, obywatelstwem, ochrona życia, humanitarnym traktowaniem, ponoszeniem odpowiedzialności karnej, dostępem do sądu, dobrami osobistymi, sumieniem i religią, petycjami, a także z rodzina i dziećmi. Za niedopuszczalne uznaje się również ograniczanie tych praw w związku z rasą, płcią, językiem, wyznaniem, pochodzeniem społecznym, urodzeniem czy majątkiem. 

Jeśliw w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzeniu, wówczas prezydent RP, na wniosek rady Ministrów, może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, ale w określonym zakresie i w granicach. Wszystkie one, podlegają zatwierdzeniu Sejmu na najbliższym posiedzeniu.

Bardziej szczegółowe przepisy dotyczące obowiązywania stanu wojennego w Rzeczypospolitej Polskiej określa Ustawa o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 sierpnia 2002 r.