Stan wojenny a stan wojny - porównanie

Stan wojny jest instytucją prawną, związaną ze sferą stosunków zewnętrznych, o charakterze międzynarodowym. Reguluje go prawo międzynarodowe, Konwencje haskie z 18 października 1907 r., przewidujące wypowiedzenie wojny przez państwo oraz wszystkie wynikające stąd skutki w odniesieniu do innych państw. Wprowadzenie stanu wojny nie musi być równoznaczne z prowadzeniem działań wojennych. Za moment rozpoczęcia wojny uważa się fakt zerwania stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych. Podobnie, zakończenie działań zbrojnych nie musi jeszcze oznaczać zakończenia wojny. Na czas obowiązywania stanu wojny mianuje się Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, dozwolone są sądy wyjątkowe i stosowanie trybu doraźnego. Konsekwencją jego wprowadzenia jest natomiast zazwyczaj ogłoszenie stanu wojennego w danym państwie.

Stan wojenny to instytucja polityczna, jeden ze stanów nadzwyczajnych, polegający przeważnie na przejęciu władzy przez wojsko. Może być wprowadzony w sytuacjach nadzwyczajnych przez rząd danego kraju, w celu przywrócenia porządku publicznego. Ogłasza się go w wypadku np. zamachu stanu, wojny domowej lub groźnego konfliktu zewnętrznego. Wprowadzenie stanu wojennego powoduje pewne ograniczenia swobód obywatelskich i nakłada na obywateli pewne szczególne obowiązki. Inny zakres obowiązków przejmują wówczas organy państwowe. 

W Polsce o stanie wojny (i zawarciu pokoju) decyduje uchwała Sejmu. Może być podjęta jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Jeśli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o ogłoszeniu stanu wojny jego decyduje Prezydent RP. Również Prezydent, na wniosek Prezesa rady Ministrów, mianuje na czas wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Wprowadzenie stanu wojny nie pociąga za sobą bezpośrednich skutków dla sytuacji wewnętrznej w kraju, chyba, że zostanie ogłoszony stan wojenny. 

W Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojennym traktuje Konstytucja. Stan wojenny wprowadza się na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które należy podać do publicznej wiadomości. Ustawa ta określa zasady działania organów władzy publicznej i zakres, w jakim w tym czasie ograniczone być mogą wolności i prawa człowieka i obywatela. Ustala ona również zakres i tryb wyrównania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu wojennego tych wolności i praw. Podejmowane działania muszą być adekwatne do zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego unormowania sytuacji. W czasie obowiązywania stanu wojennego nie mogą być zmienione Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządowych, ustawa o wyborze Prezydenta oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. Podczas stanu wojennego i w ciągu 90 dni od jego zniesienia, nie wolno jest skracać kadencji Sejmu, przeprowadzać referendum ogólnokrajowych, wyborów do Sejmu, Senatu, organów samorządowych oraz wyborów na urząd Prezydenta RP, a kadencje tych organów ulegają automatycznemu przedłużeniu. 

Stan wojenny może być wprowadzony w razie zagrożenia zewnętrznego państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej oraz gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. To Prezydent, na wniosek rady Ministrów wprowadza stan wojenny, na części terytorium lub na całym jego obszarze. 

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego Prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Wówczas Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie i może je uchylić jedynie bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów. 

Jeśli Sejm nie może zebrać się na posiedzeniu, wówczas prezydent RP, na wniosek rady Ministrów, może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, ale w określonym zakresie i w granicach. Wszystkie one, podlegają zatwierdzeniu Sejmu na najbliższym posiedzeniu.

Szczegółowe przepisy dotyczące obowiązywania stanu wojennego w Rzeczypospolitej Polskiej określa Ustawa o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 sierpnia 2002 r.