Manipulacja a propaganda - charakterystyka, porównanie

Przyglądając się bliżej problematyce propagandy, nie sposób nie zauważyć jej związków z stricte psychologicznym terminem, jakim jest manipulacja. Oba te zagadnienia mają wiele cech wspólnych, ponieważ odnoszą się do inspirowania i kształtowania umysłu osoby poddanej tym zabiegom oraz w zbliżony sposób zmierzają do osiągnięcia określonych celów. Propaganda niejako z definicji posługuje się perswazją i manipulacją językową. Manipulacja to jedynie metoda, której zręczne i przemyślane stosowanie, obok szeregu innych czynników, gwarantuje ostateczny sukces propagandy.

Propaganda to zamierzone działanie w celu ukształtowania poglądów i sposobu myślenia określonej grupy społecznej lub jednostki, polegające na perswazji emocjonalnej lub intelektualnej, w celu narzucenia ideologii nie do końca pokrywającej się z jej przekonaniami. Sprawnie przeprowadzona akcja propagandowa jest w stanie przyswoić swojemu odbiory pewne poglądy.

Mechanizm propagandy może opierać się na manipulacji, którą słowniki socjologiczne definiują jako celową i inspirowaną interakcje społeczną, mającą na celu oszukanie jednostki lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich interesem. Ciężko oprzeć się wrażeniu, iż definicje tych pojęć w gruncie rzeczy odnoszą się do tego podobnych zjawisk. Ponadto, zwykle zarówno twórcy propagandy, jak i autorzy manipulacji, usiłują poprzez takie działanie zagwarantować sobie pewną korzyść osobistą, ekonomiczną, polityczną czy społeczną, kosztem ofiar tych zabiegów.

Jedną z niewielu subtelnych różnic, które dzielą propagandę od manipulacji w czystej postaci jest ich jawność. Propaganda bowiem oddziałuje na swoich odbiorców zwykle za pomocą obrazów, filmów, głosu czy innych tego typu nośników materialnych, których można fizycznie doświadczyć tzn. zobaczyć bądź usłyszeć. Bez tego namacalnego aspektu propaganda nie miałaby możliwości oddziaływania na swoich potencjalnych odbiorców. Manipulacja natomiast jest sztuką na tyle wyrafinowaną, iż niekoniecznie wymaga do swej skuteczności fizycznych symptomów, poddawana jej osoba nie ma świadomości istnienia zewnętrznego wpływu. Posługuje się on zazwyczaj przenikaniem do podświadomości, sposobu myślenia i rozumowania ludzi, choć równie powszechna jest jej wizualna bądź dźwiękowa forma, ale tu znowu chodzi głównie o oddziaływanie na nasze podświadomie ukształtowane reakcje na dane bodźce zewnętrzne. Zatem, pomimo zbieżnego ostatecznego efektu działania propagandy i manipulacji, sposób jego osiągnięcia w obu tych zjawiskach nie jest tożsamy.