Propaganda a reklama - charakterystyka, porównanie

Propaganda w różnorakiej formie towarzyszy ludzkości już od wielu tysiącleci. Kiedy w XIX wieku nagle zyskała wiodącą rolę w kształtującym się na podłożu demokracji życiu politycznym, jednocześnie opanowała większość dostępnych środków przekazu od fotografii, poprzez dźwięk aż po kino. Dynamiczny rozwój branży filmowej umożliwił twórcom szeroko pojętej propagandy docieranie do większej ilości obywateli za pomocą słowa mówionego i obrazu, dzięki czemu w niedługim czasie zapoczątkowany został nowy rodzaj uprawiania propagandy komercyjnej, czyli reklama.

Definicja reklamy określa ją mianem „informacji połączonej z przekazem perswazyjnym”, z tym jednak zastrzeżeniem, że generalnie jej celem jest nakłonienie potencjalnego odbiorcy do nabycia lub korzystania z konkretnych usług bądź produktów albo w przypadku np. reklamy politycznej, poparcia określonej ideologii bądź opcji politycznych. Porównując tę definicję z wyjaśnieniem terminu „propaganda” (zamierzone działanie zmierzające do ukształtowania poglądów lub zachowań danej zbiorowości) można dojść do wniosku, iż te zagadnienia działają na analogicznym schemacie – poprzez określone działanie ich autor stara się wpłynąć na adresata, aby ten zachowywał się w określony sposób. Zarówno w przypadku propagandy ideologicznej bądź politycznej, jak i reklamy o charakterze komercyjnym, autor zdeterminowany jest ponieść pewne koszty, które jednak pośrednio zamierza odzyskać dzięki zakładanemu sukcesowi swojego działania.

Można posunąć się do stwierdzenia, iż w drugiej połowie XX wieku, kiedy środki masowego przekazu upowszechnione zostały na niespotykaną dotąd, globalną wręcz skalę, propaganda  przybrała formę reklamy. Równocześnie w świadomości ludzi, w wyniku doświadczeń historycznych (propaganda Goebbelsa, komunistyczna), nastąpiło swoiste przewartościowanie pojęcia propaganda, które zaczęło być kojarzone jednoznacznie z czymś złym. Termin „propaganda” naznaczony został wówczas negatywnie, jako jeden z synonimów indoktrynacji, agresywnej agitacji politycznej czy zjawiska zwanego potocznie praniem mózgu.

W tym samym czasie reklama, która rzecz jasna zawiera elementy propagandowe, ale w wymiarze znacznie mniej szkodliwym społecznie i dużo bardziej łatwym do zaakceptowania, przeniknęła na stałe do tzw. kultury masowej, stając się nieodłączną częścią życia codziennego. Mamy z nią przecież do czynienia na każdym kroku – w telewizji, w Internecie, na ulicy, jednak mało kto, widząc kolejny spot reklamowy czy bilbord uświadamia sobie, że właśnie jest adresatem komercyjnej propagandy, którą uprawiają agencje zajmujące się marketingiem i tworzeniem reklam. Ten efekt starali się osiągnąć np. komunistyczni ideologowie okresu PRL-u bezskutecznie wpajając Polakom swoje prorosyjskie slogany.