Nadwyżka budżetowa - definicja, opis, przykłady

Gospodarka państwa opiera się na dążeniu do zachowania równowagi między wpływami - dochodami z podatków, ceł, różnych innych opłat oraz wydatkami państwowymi, związanymi m.in. z finansowaniem sfery budżetowej (opłacaniem np. administracji, szkolnictwa, służby zdrowia) czy też z obsługą długu zagranicznego. W momencie gdy wydatki państwa przekraczają dochody mamy do czynienia z deficytem budżetowym, natomiast jeśli dochody przekraczają wydatki - z nadwyżką budżetową. Istotnym powodem pojawienia się nadwyżki budżetowej może być także dodatni bilans handlowy danego państwa. Problem nadwyżki lub deficytu budżetowego nie dotyczy jedynie państwa, ale także innych instytucji oraz przedsiębiorstw, m.in. samorządu terytorialnego.

Literatura przedmiotu rozróżnia dwa pojęcia dotyczące nadwyżki budżetowej - nadwyżkę planowaną i faktyczną. Planowana nadwyżka budżetowa polega na tym, że w planie zakładano jej wystąpienie (stanowi ona pewną gwarancję, rezerwę wykonywanego budżetu), natomiast nadwyżka faktyczna wynika z niewykorzystania środków finansowych pochodzących z poprzedniego roku. 

Warto zaznaczyć, że istnienie nadwyżki budżetowej niekoniecznie świadczy o dobrej kondycji danej instytucji, może bowiem wynikać z niewystarczającego wykorzystania istniejących środków finansowych. Nadwyżka budżetowa może się pojawić w wyniku dodatkowych wpływów budżetowych, ale także np. z oszczędności wydatków.

W przypadku istnienia nadwyżki budżetowej pojawia się konieczność jej racjonalnego rozdysponowania - stosunkowo szybkie wprowadzenie pieniędzy do obiegu powoduje istnienie dużego ryzyka nadmiernej inflacji, która w dłuższej perspektywie czasowej jest bardzo szkodliwa dla gospodarki państwa i jego mieszkańców. Początkowo inflacji towarzyszy wzrost popytu i krótkotrwały wzrost gospodarczy, a następnie - wzrost bezrobocia i trudności z powrotem do wcześniejszego stanu równowagi.

Przykładem kraju, który posiada co roku duże nadwyżki budżetowe jest Norwegia. W kraju tym ogromne sumy corocznych nadwyżek są przekazywane Funduszowi Naftowemu - instytucji, która w przyszłości ma zapewnić emerytury wszystkim Norwegom.