Odpowiedzialność konstytucyjna i polityczna - porównanie

Odpowiedzialność konstytucyjna i polityczna to rodzaje odpowiedzialności osób na najwyższych stanowiskach państwowych. Odpowiedzialność polityczna dotyczy przede wszystkim premiera i pozostałych członków rząd, natomiast odpowiedzialność konstytucyjna dotyczy zarówno premiera i ministrów, jak i prezydenta oraz wyższych urzędników administracji państwa oraz w ograniczonym zakresie posłów i senatorów.

Podstawową różnicą między tymi dwoma typami odpowiedzialności jest ich przyczyna - odpowiedzialność polityczna jest odpowiedzialnością, jaką ponoszą ministrowie za swoją działalność polityczną przed parlamentem. Odpowiedzialność ta jest więc związana ze skutecznością i kierunkami prowadzonej polityki. Odpowiedzialność konstytucyjna wiąże się natomiast z naruszeniem przepisów ustaw lub konstytucji (złamania prawa) w trakcie sprawowania stanowiska politycznego.

Kwestią różnicującą odpowiedzialność polityczną i konstytucyjną jest także przebieg procedury pociągania do odpowiedzialności. Wyrazem odpowiedzialności politycznej jest uchwalenie wobec poszczególnego ministra lub wobec całego rządu jest nieudzielenie wotum zaufania lub udzielenie wotum nieufności (w obecności przynajmniej połowy całkowitej liczby posłów). Odpowiedzialność konstytucyjna ma zupełnie inny przebieg - właściwie wyróżnia się dwa podstawowe modele tej odpowiedzialności. Pierwszy, charakterystyczny dla krajów demokratycznych Europy kontynentalnej, polega na powołaniu specjalnej instytucji sądowniczej, która uprawniona jest do sądzenia osób na najwyższych stanowiskach. Instytucja ta nosi najczęściej nazwę Trybunału Stanu. Reprezentanci narodu - jedna lub obie izby decydują wówczas czy Trybunał Stanu ma sądzić daną osobę. Drugi model, historycznie wcześniejszy, jest właściwy dla Wielkiej Brytanii i krajów o dużych wpływach angielskich w przeszłości (np. Kanadzie, USA czy Australii). Występuje tam tzw. procedura impeachmentu, wczasie której izby parlamentu decydują o zniesieniu immunitetu podejrzanej osoby, która następnie jest sądzona przez zwykły sąd. 

Trzecią istotną różnicą między odpowiedzialnością polityczną, a konstytucyjną jest fakt, że o ile odpowiedzialność konstytucyjna występuje w praktycznie wszystkich krajach demokratycznych, to odpowiedzialność polityczna (inaczej parlamentarna) występuje przede wszystkim w krajach, gdzie ważną ustrojową rolę pełni sam parlament (systemy demokracji parlamentarno-gabinetowej). Przykładowo w Stanach Zjednoczonych, gdzie działa system prezydencki i rozdział egzekutywy od władzy ustawodawczej, odpowiedzialność parlamentarna nie występuje.