Odpowiedzialność polityczna - definicja, opis, przykłady

Odpowiedzialność polityczna (inaczej mówiąc - odpowiedzialność parlamentarna) to odpowiedzialność, jaką ponosi władza wykonawcza (rząd jako całość lub poszczególni ministrowie) przed parlamentem. Odpowiedzialność ta dotyczy kierunków, jakości oraz skuteczności prowadzonej polityki, nie jest natomiast odpowiedzialnością ministrów za działalność niezgodną z prawem (taką odpowiedzialnością jest odpowiedzialność konstytucyjna).

W polskim systemie politycznym przejawami działalności odpowiedzialności politycznej są m.in. zapytania i interpelacje poselskie, będące pytaniami posłów do członków rządu dotyczącymi różnych aspektów bieżącej polityki.Wymóg odpowiedzi jest tutaj swego rodzaju przypomnieniem dla członków rządu, że za swoją działalność odpowiadają przed narodem, a bezpośrednio - przed reprezentantami narodu w parlamencie. Odpowiedzialność polityczna wiąże się też z tym, że rząd nie jest organem wybieranym w wyborach powszechnych, toteż konieczna jest jego ciągła kontrola dla sprawności wykonywanej władzy.

Prócz wspomnianych zapytań i interpelacji poselskich bardzo ważnym narzędziem odpowiedzialności politycznej jest uchwalenie wotum nieufności lub nieuchwalenie wotum zaufania. W obu przypadkach (jeśli wotum uchwalane jest dla całego rządu) dochodzi do dymisji rządu i konieczności wyboru nowego premiera i ministrów. Procedurę składania wniosku o wotum nieufności opisuje Regulamin sejmu.

W momencie otrzymania wniosku o uchwalenie wotum nieufności Marszałek Sejmu ma obowiązek niezwłocznego poinformowania o wniosku rządu oraz prezydenta. Nad samym wnioskiem głosuje się natomiast co najmniej siedem dni po jego wpłynięciu (daje to czas posłom na dobre rozważenie danej sprawy). Warto zaznaczyć, że w przypadku próby odwołania tylko jednego ministra (czyli nie całego rządu), wniosek musi być zaopiniowany przez odpowiednią komisję sejmową. Wotum nieufności uchwala się większością co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - czyli co najmniej 231 głosami. Uchwalenie wotum nieufności skutkuje dymisją danego ministra lub całego rządu. Warto zaznaczyć, że w momencie nieprzegłosowania wniosku o wotum nieufności, kolejny wniosek może być zgłoszony dopiero po upływie 3 miesięcy. 

Interesującą kwestią jest fakt, że odpowiedzialność polityczna nie występuje we wszystkich krajach demokratycznych. Jest ona właściwa szczególnie dla krajów, gdzie kluczową ustrojową rolę odgrywają organy wybierane w wyborach powszechnych, będące reprezentantami społeczeństwa, czyli przede wszystkim w ustrojach parlamentarno-gabinetowych. W kraju niewątpliwie demokratycznym - Stanach Zjednoczonych, w których panuje system prezydencki, odpowiedzialność osób na najwyższych stanowiskach państwowych przed organami wybieralnymi nie występuje.