Samorząd terytorialny - Zasady funkcjonowania - zasada decentralizacji władzy. Opracowanie

Historia samorządu terytorialnego w Polsce jest całkiem skomplikowana. Przyczyną tego były gwałtowne zmiany władz państwowych legitymujących się ideologią wykluczającą istnienie samorządów. Gdy w Polsce po II wojnie światowej komuniści ugruntowali swoją władzę, zadecydowali w 1950 r. o likwidacji samorządów terytorialnych. Przywrócenie samorządów stało się możliwe dopiero po uzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1989 r. Warto przypomnieć o najważniejszych ustawach uchwalonych przez sejm, pozwalających na powstanie i funkcjonowanie samorządu. Są to: Ustawa o samorządzie terytorialnym (uchwalona w 1990 roku) oraz Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (uchwalona w 1998 roku).

Tematem niniejszego opracowania jest zasada decentralizacji władzy w samorządzie terytorialnym. Na początku rozważań warto odwołać się do najważniejszej ustawy państwowej, a mianowicie – Konstytucji RP. Jej punkt 1 art. 15 mówi: „Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej”. Decentralizacja oznacza rozproszenie władzy ogólnopaństwowej poprzez oddanie przez instytucje centralne części swoich uprawnień instytucjom o charakterze peryferyjnym regionalnym, lokalnym. Przywołane słowa konstytucji oznaczają, że ustawa zasadnicza zapewnia samorządom władzę decydowania o sprawach regionalnych i lokalnych, nie mających wpływu na ogół obywateli.

 Zasada decentralizacji władzy państwowej została zrealizowana poprzez odpowiedni podział terytorialny. Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa ustanowiła podział terytorialny na województwo (jednostkę najwyższą), powiat (pośrednią) i gminę (podstawową). W zasadzie trójstopniowego podziału terytorialnego widzimy istotny wpływ ideologi liberalnej – władza państwowa nie chce ingerować w problemy lokalne, które mogą rozwiązać poszczególne samorządy.

Jednak samorząd terytorialny posiada pewne ograniczenia, o których mówi punkt 1 art. 163 Konstytucji RP. Brzmi on następująco: „Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych”. Powyższa zasada kompetencji generalnej samorządu uniemożliwia przejmowanie zadań samorządowych przez organy rządowe, a samorządom nie zezwala na ingerowanie w sprawy rządu.

Z faktu, iż centralna władza państwowa oddała część swoich praw samorządom, wynika, że w systemie zdecentralizowanym główny i jedyny podmiot działania stanowi miejscowa ludność, posiadająca reprezentantów w organach samorządowych. Reprezentanci zasiadający w organach władzy mają realizować potrzeby mieszkańców. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej, będąc organem samodzielnym, posiadającym osobowość prawną. Organem rządowym sprawującym nadzór nad samorządami jest wojewoda.

Decentralizacja władzy w ustroju demokratycznym wpływa na kształtowanie się społeczeństwa obywatelskiego poprzez umożliwianie obywatelom uczestniczenia w życiu politycznym we wspólnotach samorządowych.