Atak Niemiec na ZSRR (1941 r.)

Po równie błyskotliwych co błyskawicznych sukcesach Wermachtu w kampaniach na terenie Polski (wrzesień 1939 r.), Skandynawii (kwiecień 1940 r.) oraz Belgii, Holandii i Francji (maj, czerwiec 1940 r.) Hitler zdecydował się uderzyć na Związek Radziecki. Przeprowadzona w czerwcu 1941 r. zmasowana ofensywa przeciwko swojemu dotychczasowemu sojusznikowi była największą, ze względu na rozmiary zaangażowanych w nią sił oraz planowany zasięg, jednorazową kampanią wojenną, jaką do tej pory widział świat. Tym samym otwarty został drugi front II wojny światowej w Europie, który w dłuższej perspektywie okazał się tragiczny w skutkach dla imperialistycznych ambicji niemieckich.

Hitler wspominał o agresji na ZSRR już w swojej wydanej w 1925 r. książce „Mein Kampf”, w której zaznaczał konieczność poszerzenia niemieckiej przestrzeni życiowej na wschód, nawet po tereny ukraińskie. Gotowy plan ataku na ZSRR pod kryptonimem „Unternehmen Barbarossa”, jako tzw. dyrektywę 21, niemiecki dyktator podpisał już 18. grudnia 1940 r., kiedy jeszcze trwała bitwa o Anglię na froncie zachodnim – atak miał być klasycznym, zakrojonym na szerszą niż dotychczas skalę Blitzkriegiem, który zakładał opanowanie całej europejskiej części ZSRR w przeciągu kilku miesięcy. Jednak ze względu na antyniemieckie wystąpienia w Jugosławii i Grecji, które należało stłumić siłą, Hitler zmuszony był przesunąć datę rozpoczęcia realizacji planu z pierwotnej daty 15. maja na 22. czerwca 1941 r.

Do inwazji na ZSRR sztabowcy niemieccy zmobilizowali ponad 4,7 miliona żołnierzy podzielonych na 164 dywizje (z czego 29 wystawiły kraje sprzymierzone: Włochy i Rumunia), ponad 3600 czołgów oraz niemal 3000 samolotów Luftwaffe. Uderzenie zostało podzielone na trzy zasadnicze zgrupowania. Główne siły pod dowództwem gen. von Bocka stanowiły tzw. Grupę Armii Centrum – składała się ona z 33 dywizji piechoty (4. Armia gen. von Kluge, 9. Armia gen. Straussa), 9 dywizji pancernych (2. Grupa Pancerna gen. Guderiana, 3. Grupa Pancerna gen. Hotha) oraz około 1000 samolotów (Luftflotte 2 gen. Kesselringa) i jej zadaniem było opanowanie po kolei miast Mińsk, Smoleńsk, Moskwa.

Na północy operowała Grupa Armii Północ pod dowództwem gen. von Leeba, w której skład weszło łącznie 20 dywizji piechoty (16. Armia gen. Buscha, 18. Armia gen. von Kuchera), trzy dywizje pancerne i trzy dywizje zmotoryzowane (4. Grupa Pancerna gen. Hoepnera) oraz 400 samolotów (Luftflotte 1 gen. Kellera) – jej celem był podbój krajów nadbałtyckich oraz zdobycie Leningradu.

Trzecią część inwazyjnej armii niemieckiej stanowiła Grupa Armii Południe dowodzona przez feldmarszałka von Rundstedta a składało się na nią aż 38 dywizji piechoty (6. Armia gen. von Reichenau, 11. Armia gen. von Schobreta, 17. Armia gen. Stulpnagela), 5 dywizji pancernych i 3 dywizje zmotoryzowane (1. Grupa pancerna gen. von Kleista) oraz ponad 600 samolotów (Luftflotte 3 gen. Lohra), które miały przejść przez Ukrainę zajmując Kijów oraz przejąć kontrolę nad całym Zagłębiem Donieckim.

Atak został poprzedzony przez wieloma lotami zwiadowczymi oraz akcjami wywiadowczymi, które miały na celu rozpoznanie rozmieszczenia oraz zdolności Armii Czerwonej stacjonującej w zachodnich obwodach ZSRR. Należy zwrócić uwagę, że w początkowej fazie ofensywy przyniosły one sukces, ponieważ żołnierze radzieccy byli zupełnie zaskoczeniu atakiem swojego dotychczasowego sojusznika. Zanim doszło do ataku, wywiad moskiewski zdobył szczątkowe informacje o planach, jakie snuje wobec ZSRR Hitler, ale Stalin był cały czas święcie przekonany, że ze strony Niemiec nic mu nie grozi. Pomimo meldunków swoich podwładnych nie dopuszczał do siebie myśli, że wkrótce może przyjść mu w udziale odparcie wielkiej ofensywy niemieckiej, posiłkując się wygodnymi argumentami, których dostarczał mu sprawnie działający kontrwywiad w Berlinie.

Stan liczebny Armii czerwonej w połowie 1941 r. szacuje się obecnie na przeszło 5,3 mln żołnierzy oraz ponad 20 tys. czołgów. Jednak przewaga ZSRR nad skierowanymi do ataku wojskami niemieckimi był tylko pozorna, ponieważ w zachodnich obwodach państwa przebywało wówczas niecałe 3 miliony żołnierzy, pogrupowanych w 171 dywizji oraz 11-12 tys. czołgów. Ponadto stan techniczny oraz logistyczny Armii Czerwonej pozostawiał wiele do życzenia – większość czołgów wymagała gruntownego przeglądu, a część w ogóle nie nadawała się do użytku, brakowało przystosowanych do potrzeb wojskowych lotnisk oraz wystarczającej liczby pojazdów transportowych (samochodów ciężarowych, ciągników artyleryjskich, cystern), a także doskwierał chroniczny brak kadry oficerskiej (głównie z powodu przeprowadzonej przez Stalina tzw. Wielkiej Czystki w wojsku w latach 1937-1939 oraz gwałtownej rozbudowy armii w latach 30.). Godzina zero została wyznaczona na 3:15 w nocy 22. czerwca 1941 r. Wówczas, bez formalnego zerwania sojuszu oraz wypowiedzenia wojny, wojska niemieckie dokonują zmasowanej inwazji na ZSRR. Wykorzystując całkowite zaskoczenie posuwając się bardzo szybko na wschód, likwidując po drodze kolejne prowizorycznie utworzone punkty oporu Armii Czerwonej, zyskując równocześnie całkowite panowanie w powietrzu. W obliczu kolejnych klęsk sztab radziecki przeprowadził nadzwyczajny pobór do armii, w wyniku którego w ciągu dziewięciu pierwszych dni trwania wojny dodatkowo zmobilizowano ponad 5 milionów ludzi.

Tym samym rozpoczęły się walki na drugim (po zachodnim na terenie Francji) froncie II wojny światowej. Początkowe sukcesy armii niemieckiej okazały się jednak niewystarczające w obliczu olbrzymich możliwości mobilizacyjnych oraz niewyczerpanego zaplecza gospodarczego, jakie posiadał ZSRR. Przeprowadzona z niespotykanym dotąd rozmachem inwazja Hitlera na wschód, a w konsekwencji konieczność walki na (co najmniej) dwa fronty z siłami alianckimi doprowadziły do ostatecznej klęski imperialistycznych planów niemieckich.