Rzeczpospolita Obojga Narodów - administracja i sądownictwo

Magnateria i szlachta Rzeczpospolitej nie była zainteresowana rozbudową administracji, a monarchowie elekcyjni nie dysponowali odpowiednimi środkami finansowymi, by podjąć się reorganizacji struktur administracji.

Centralne urzędy państwowe o charakterze ministerialnym - kanclerz, podkanclerzy, marszałek, hetman itp. pozostawały oddzielne dla Korony i Litwy. Urzedy terytorialne - starostów, wojewodów czy kasztelanów były nadawane wyłącznie członkom rodów szlacheckich. Były one dożywotnie. Uprawnieniami wojewody było ustalanie taks, sądy nad ludnością żydowską i kontrola miar i wag. Inny charakter miał urząd starosty grodowego. Był on obdarzony władzą wykonawczą na obszarze podległego mu starostwa i wynagradzany dobrami ziemskimi. Nadzorował spokój i bezpieczeństwo publiczne, obronność zamków, stan dróg i mostów. Starosta przewodniczył sądowi grodzkiemu i wykonywał wyroki w sprawach karnych. Sam urząd grodzki pełnił również funkcję notariatu. Przyjęcie zasady, iż starostą może być tylko szlachcic-posesjonat z danej ziemi wiązało go silniej z miejscową szlachtą.

Sądownictwo w Rzeczpospolitej dzieliło się na sądy ziemskie i podkomorskie, stanowiące obok sejmików i wolnych elekcji, realizację idei demokracji bezpośredniej. Członkowie sądów byli wybierani przez szlachtę na sejmikach, a następnie prezentowani królowi do nominacji. Na okresowo odbywanych sesjach rozstrzygali oni sprawy szlachty osiadłej na danej ziemi lub w powiecie. Natomiast sądy grodzkie były powoływane przez starostę i działały stale w mieście będącym siedziba starostwa.

Instancją odwoławczą dla szlachty były Trybunały – Koronny i Litewski, w zależności od miejsca zamieszkania. Charakter państwowy miał również sąd referendarski, który był instancją odwoławczą dla chłopów z dóbr królewskich oraz sąd wojewodziński, orzekający w sprawach Żydów. Najwyższą instancją był sąd sejmowy, sprawowany przez króla w towarzystwie senatorów i posłów. Orzekał on w sprawach najcięższych, tj. zdrady stanu, przestępstw urzędniczych i mógł orzekać najwyższe kary - śmierć, infamię itp.