Sobór laterański (pierwszy) i konkordat wormacki - postanowienia, opracowanie

Wyniszczające i osłabiające wewnętrznie chrześcijaństwo konflikt doktrynalny i spór prestiżowy pomiędzy papiestwem a cesarstwem od drugiej połowie XI wieku stał się motywem przewodnim w stosunkach pomiędzy władcami europejskimi. Wszyscy, zarówno aktywnie zaangażowani jak i bezstronni obserwatorzy, byli zgodni co do faktu, iż dalsze wojna o supremację nad światem chrześcijańskim w dłuższej perspektywie nie przyniesie zwaśnionym stronom nic dobrego. Takie właśnie stanowisko zdawali się zajmować dwunastowieczni następcy wojowniczych hierarchów: papież Paschalis II oraz cesarz Henryk V, syn Henryka IV.

Podjęli oni nawet próbę wzajemnego porozumienia się i ukrócenia walki o inwestyturę i w wyniku ich spotkania w Sturi w roku 1111, ku zdziwieniu całej opinii międzynarodowej, ogłoszono wstępny kompromis. Zakładał on rezygnację cesarza z prawa do nadawania inwestytury dostojnikom duchownym oraz zaakceptowanie przez papieża wszystkich zależności lennych pomiędzy cesarzem a biskupami i opatami (głównie w Niemczech). Jednak układ okazał się nietrwały, bowiem w momencie, w którym Henryk V przybył do Rzymu, aby zgodnie z tradycją koronować się na cesarza, w mieście wybuchła fala buntów, w wyniku których został on zmuszony do  powrotu do Niemiec - uciekając zabrał on siłą ze sobą Paschalisa II. Od przebywającego we więzieniu papieża, Henryk V uzyskał szereg satysfakcjonujących go koncesji i zapewnień, po czym zdecydował się zezwolić mu na powrót do Rzymu. Następca zmarłego w roku 1118 Paschalisa II, Gelazy II ponownie nałożył na niemieckiego władcę ekskomunikę i konflikt rozgorzał na nowo.

Obie strony były już jednak znudzone i wyczerpane walką, która od półwiecza nie przyniosła praktycznie żadnych rozstrzygnięć. W roku 1119 swój pontyfikat rozpoczął Kalikst II - pozbawiony niezdrowego fanatyzmu i wygórowanych ambicji pragmatyk oraz zręczny dyplomata. Postanowił on definitywnie zakończyć spór z cesarstwem i w tym celu w roku 1122 doprowadził do bezpośredniej konfrontacji z Henrykiem V w Wormacji w Nadrenii. Podpisane zostało wówczas pomiędzy skonfliktowanymi stronami porozumienie, które przeszło do historii pod nazwą „konkordat wormacki”. Dzięki wzajemnym ustępstwom osiągnięty został konsensus, który chwilowo satysfakcjonował obie strony i stanowił formalne zawieszenie broni. Na jego mocy cesarz Henryk V ostatecznie rezygnował z nadawania duchownym świeckiej inwestytury oraz akceptował wolny wybór dostojników kościelnych przez kapituły katedralne - jedynie na terenie Niemiec cesarz zachował prawo obecności podczas elekcji. Zaakceptowany kandydat na biskupa otrzymywał święcenia z rąk papieża, który ponadto wręczał mu pierścień i pastorał (symbole władzy kościelnej) oraz berło - symbol lennej władzy świeckiej - od cesarza.

Konkordat wormacki był wydarzeniem bezprecedensowym w dziejach średniowiecznej Europy i kończąc burzliwe półwiecze walki o inwestyturę, sankcjonował faktycznie niekwestionowaną pozycję papiestwa w średniowiecznej Europie. Cesarz zachował wprawdzie wpływ na wybór biskupów i opatów, ale na płaszczyźnie prestiżowej pozostał krok w tyle za Rzymem.

Postanowienia układu z roku 1122 zostały formalnie zaakceptowane przez pierwszy w dziejach zachodniego chrześcijaństwa (a dziewiąty w dziejach całego kościoła katolickiego) sobór powszechny, zwany I soborem laterańskim, który odbył się w roku 1123. Idee konkordatu wormackiego, w oparciu o które obradowano na soborze, ukształtowały jednocześnie wytyczne w stosunkach dyplomatycznych pomiędzy europejskimi władcami świeckimi a papieżem. Na soborze pod przewodnictwem Kaliksta II potwierdzono także większość sztandarowych założeń ruchu kluniackiego, w tym bezwzględną konieczność przestrzegania celibatu przez duchownych oraz potępienie symonii i nepotyzmu.