Przemysł II – sylwetka postaci i panowanie

Przemysł II wywodził się z zapoczątkowanej przez Mieszka III Starego wielkopolskiej linii Piastów. Urodził się 14 października roku 1257 w Poznaniu, kilka miesięcy po śmierci swojego ojca Przemysła I, księcia wielkopolskiego, którego był jedynym męskim potomkiem. Całe dzieciństwo spędził na wychowaniu u swojego stryja Bolesława Pobożnego, od którego w roku 1273 w nagrodę za zwycięską kampanię przeciwko Brandenburgii, wymusił na własność księstwo poznańskie. W pierwszym okresie swojego panowania Przemysł II związał się sojuszem ze swoim bratem ciotecznym, księciem wrocławskim - Henrykiem IV Probusem. Wystąpił nawet zbrojnie w jego obronie w roku 1277, kiedy to został on porwany i uwięziony przez własnego stryja, Władysława Rogatkę.

Do uspokojenia sytuacji na Śląsku doszło dopiero po interwencji króla czeskiego, Przemysła Ottokara II, który potrzebował wsparcia polskich książąt w decydującym starciu z Rudolfem Habsburgiem. Po bezdzietnej śmierci swojego stryja w roku 1279, Przemysł II przejął władzę nad całą zjednoczoną przez niego dzielnicą wielopolską. W roku 1281 nastąpił niespodziewany zwrot w stosunkach Przemysła II ze swoim dotychczasowym sojusznikiem, Henrykiem IV Probusem, który zaprosiwszy na przyjacielski zjazd, następnie go uwięził, chcąc uzyskać daleko idące ustępstwa polityczne. W roku następnym Przemysł II osiągnął spory dyplomatyczny sukces, zapewniając sobie na mocy umowy w Kępnie z Mściwojem II, księciem pomorskim, prawa do sukcesji po nim na terenie Pomorza Gdańskiego. Układ ten został potwierdzony przez możnych w roku 1284, podczas zjazdu w Nakle.

W roku 1283, Przemysł II był świadkiem bardzo ważnego w dziejach państwowości polskiej wydarzenia, czyli konsekracji w Kaliszu Jakuba Świnki na arcybiskupa gnieźnieńskiego, z którym zresztą władca Wielkopolski miał bardzo dobre stosunki. Z nowym polskim prymasem starał się realizować długofalową koncepcję zjednoczenia państwa i przywrócenia mu rangi królestwa. Wielce ku temu pomocny okazały się zawirowania na stołecznym tronie krakowskim, który po śmierci Leszka Czarnego w roku 1288 przypadł w udziale Henrykowi IV Probusowi, usiłującemu za wszelką cenę nawiązać do chlubnych tradycji tzw. Monarchii Henryków śląskich, stworzonej w pierwszej połowie wieku przez jego dziadów: Henryka I Brodatego i Henryka II Pobożnego. Jednak nagła śmierć Henryka IV Probusa w roku 1290, który został otruty, dość niespodziewanie otworzyła wielką szansę przed księciem wielkopolskim. Na mocy testamentu otrzymał od swojego kuzyna władzę nad Krakowem oraz ziemią sandomierską. Silna opozycja przeciwko rządom Przemysła II na Wawelu oraz stale rosnące wpływy jego konkurentów - Władysława Łokietka i Wacława II czeskiego, zmusiła go do opuszczenia miasta w październiku tego samego roku - wówczas kontrolę nad Małopolską przejął Przemyślida, ale książę wielkopolski uchodząc, przezornie zabrał ze sobą insygnia koronacyjne.

W latach następnych Przemysł II skupił się na umacnianiu swojej pozycji pośród innych książąt piastowskich, aby stworzyć przeciwwagę dla stronnictwa czeskiego w Krakowie i przygotować się do ewentualnej przyszłej koronacji królewskiej. W tym celu porozumiał się najpierw z księciem głogowskim, Henrykiem III, któremu przekazał nawet prawa do sukcesji w Wielkopolsce a następnie (z inspiracji arcybiskupa Świnki) zawarł sojusz z książętami kujawskim, reprezentowanymi przez Władysława Łokietka. Autorytet Przemysła II został ponadto poważnie wzmocniony w roku 1294, kiedy to na mocy wcześniejszych układów, po śmierci podupadającego na zdrowi Mściwoja II przejął on formalnie władzę nad całym Pomorzem Gdańskim, zmieniając swoja tytulację na „dux Polonie et Pomeranie”. Wydarzenia te uczyniły z Przemysła II zdecydowanie najsilniejszego i najbardziej wpływowego spośród wszystkich ówczesnych książąt piastowskich.

Wspólnie z arcybiskupem gnieźnieńskim, Jakubem Świnką, władca Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego podjął niedługo potem decyzję o rozpoczęciu przygotowań do swojej koronacji królewskiej. Odbyła się ona w katedrze w Gnieźnie w dniu 26 czerwca roku 1295 i była ona pierwszą od ponad dwóch wieków koronacją polskiego króla. Nie jest do końca jasne, czy Jakub Świnka uzyskał wcześniej papieskie przyzwolenie na ceremonię, ale bez względu na to jej status nie był przez nikogo negowany.

Jednak królewskie rządy Przemysła II nie trwały długo, bowiem w lutym roku 1296, kiedy władca przebywał w Rogoźnie, gdzie spędzał karnawał, na niebronione miast najechał wynajęty przez Brandenburczyków oddział siepaczy, którzy pochwycili a następnie wobec niemożności przetransportowania go do swoich mocodawców, zabili polskiego króla. Nagła śmierć Przemysła II była dla wszystkich ówczesnych wielkim szokiem - nawet sami Brandenburczycy planowali pierwotnie jedynie porwać polskiego władcę.