Autonomia Galicji w Monarchii Austro-Węgierskiej i jej znaczenie

Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej, po trzech rozbiorach, niepodległa Polska zniknęła z mapy Europy, a jej miejsce zajęły inne twory o autonomii ograniczonej zarządzeniami poszczególnych zaborców. Jedną z takich struktur była autonomia galicyjska. Czym ona była?

Autonomią galicyjską (o powierzchni około 78,5 tysiąca kilometrów kwadratowych oraz ludności na poziomie 4,5 miliona) określa całość praw o charakterze społeczno-politycznych, jakie miały miejsce w Galicji w przedziale lat 1860-1873. Do tego czasu Galicja była jedynie skromną prowincją w państwie zarządzanym przez Habsburgów. Jednakże wkrótce stała się ona regionem o pewnych prawach i możliwościach prawno-politycznych, czyli o pewnej ograniczonej autonomii. Dlaczego tak się stało?

W związku z przegranymi wojnami z Francją oraz Piemontem w 1859 roku, a później także z Prusami w roku 1866, Austria była osłabiona, co musiało się wiązać z rychłymi reformami państwa. Na korzyść Polaków działał fakt, iż degradacji i rozkładowi uległo tzw. Święte Przymierze, które strzegło dotychczasowego porządku. To dało mieszkańcom Galicji zielone światło do żądań, które mógł spełnić wobec nich władca Austro-Węgier. W związku z tym ziemianie i konserwatyści galicyjscy poczęli formułować w stosunku do swojego protektora postulaty wprowadzenia autonomii na terenie Galicji.

W 1860 roku cesarz odpowiedział na owe żądania wydając tzw. dyplom październikowy, a w roku 1861, konkretnie 26 lutego, wydając tzw. patent lutowy. Zgodnie z owymi postanowieniami utrzymano Radę Państwa i Sejmy Krajowe, które jednak miały zajmować się jedynie mniej istotnymi lokalnymi sprawami. Władzę w Galicji oraz kierowanie tutejszą administracją dzierżył namiestnik pochodzenia polskiego, który to miał rezydować we Lwowie. Jednocześnie podlegały mu powiaty oraz starostwa.

W Galicji powołano także do życia Sejm Krajowy składający się ze 161 członków. 12 z owych członków to tzw. wiryści, tj. zasiadali w Sejmie ze względu na zajmowane przez siebie stanowiska, byli to: 3 arcybiskupów lwowskich, 5 biskupów, rektorzy uniwersytetów w Krakowie oraz we Lwowie, rektor Politechniki Lwowskiej, a także prezes Akademii Umiejętności w Krakowie. Pozostali członkowie sejmu - 149 posłów - pochodziło z wyborów, a ich kadencja wynosiła 6 lat. Warto zauważyć, iż nie były to wybory demokratyczne, nie opierały się one na zasadach równości, tajności oraz bezpośredniości.

Jeśli chodzi o kompetencje Sejmu Krajowego, to można wymienić w nim przede wszystkim ustawodawstwo krajowe, ze szczególnym naciskiem na ustawodawstwo w zakresie krajowej kultury (tzw. Landeskultur). Kultura krajowa odnosiła się do rolnictwa, do produkcji rolniczej oraz leśnej, sprawy ustroju agrarnego, kwestie organizacji kredytu rolnego, a także urządzanie stosunków robotniczych oraz czeladzi w rolnictwie i leśnictwie. Ponadto do zadań i kompetencji Sejmu Krajowego należały takie sprawy jak choćby: zarządzanie w sprawach gminnych kościelnych i szkolnych, w sprawach zaopatrywania wojska, kwestie struktury i organizacji produktów, wznoszenie budowli publicznych oraz dróg na koszt kraju, utrzymywanie dobroczynnych zakładów, czy wreszcie uchwalanie krajowego budżetu. Sejm Krajowy operował także w takich kwestiach jak podejmowanie decyzji dotyczących dobrobytu oraz potrzeb kraju, kształtowanie stosunków łączących gminę i dwór, wybór wydziału krajowego, czy wreszcie kontrola nad administracją rządową oraz samorządową. Jeśli chodzi o władzę wykonawczą to należała ona do Wydziału Krajowego.

Ponadto, na terenie Galicji działały licznie instytucje, które wspierały polską kulturę. Pośród nich można wymienić chociażby Uniwersytet Krakowski, Uniwersytet Lwowski, Politechnikę Lwowską, Akademię Umiejętności w Krakowie, czy wreszcie Towarzystwo Pedagogiczne. Istotną rolę odegrał na  terenie Galicji również rozwój spółdzielczości, który stanowił pewnego rodzaju ochronę wsi przed lichwiarzami. Jako przykład można wymienić tutaj przede wszystkim Kasy Stefczyka.

Poza własnymi strukturami rządowymi i administracją lokalną, Galicja posiadała także własnych przedstawicieli  w Radzie Państwa, czyli w organie władzy ustawodawczej dla całej monarchii Austro-Węgier. Politycy galicyjscy odegrali niemałą rolę w polityce całego państwa, wystarczy tu wspomnieć choćby Agenora Gołuchowskiego, który to był jednym z twórców federacyjnej monarchii habsburskiej, czy też Francziszka Smolka, który przez pewien czas prezesował austriackiemu parlamentowi, bądź wreszcie Kazimierza Badani, który to przez ponad dwa lata piastował urząd premiera Austrii.