Józef Poniatowski - biografia, życiorys

Józef Poniatowski przyszedł na świat 7 maja 1763 r. w Wiedniu. Jego ojcem był Andrzej Poniatowski – brat króla Stanisława oraz generał dywizji w służbie Austrii. Matka – Maria Teresa hrabina Kinsky von Weichnitz und Tettau – nie miała wiele wspólnego z Polską.

Ich syn wychowywał się w Wiedniu i Pradze. Z matką porozumiewał się po francusku, ze służbą starał się rozmawiać po polsku. Uniknął wynarodowienia tylko dzięki staraniom swego wuja – ostatniego króla Polski. Gdy osiągnął wiek młodzieńczy, zaczął częściej odwiedzać Stanisława Poniatowskiego w Warszawie. Tam nawiązał kontakty z różnymi osobami pochodzącymi z otoczenia króla, m. in. Adamem Naruszewiczem – literatem, historykiem i biskupem.

Najpierw Józef Poniatowski miał, wzorem ojca, służyć w armii cesarskiej. Jednakże nie zawahał się, gdy w 1789 r. król wezwał go do służby Polsce. Wbrew pozorom, było to dla niego olbrzymie wyrzeczenie, ponieważ musiał zostawić za sobą cały świat, w którym się wychował.

Józef Poniatowski otrzymał stopień generała-majora i dowództwo IV Dywizji stacjonującej w województwach bracławskim i kijowskim. Był także wielkim zwolennikiem Konstytucji 3-go maja. Przed wybuchem wojny polsko-rosyjskiej (1792), otrzymał on dowództwo nad całością wojsk polskich stacjonujących na granicy z Rosją. Kiedy uświadomił sobie ogrom przewagi przeciwnika, postanowił wycofać swe oddziały bez wielkich strat.

W bitwie pod Zieleńcami (18 czerwca 1792) odniósł pierwsze zwycięstwo od czasów Jana III Sobieskiego (to z jej okazji został ustanowiony order Virtuti Militari). Następnie odznaczał się bohaterstwem w wielu bitwach, ale wszystko zostało przerwane w momencie, kiedy Stanisław Poniatowski przystąpił do konfederacji targowickiej. Józef Poniatowski miał wtedy powiedzieć: „na taką nikczemność nie byłem przygotowany”. Zaproponowano mu nawet zamach i porwanie króla, on jednak nie chciał posunąć się do takiej „podłości”. Opuścił wtedy Polskę i wrócił do Wiednia. Stamtąd chciał wyzwać na pojedynek marszałka konfederacji targowickiej – Szczęsnego Potockiego – lecz jego starania nie przyniosły efektu. W swojej korespondencji do króla pisał, że władca sam powinien poruszyć ludzi i stanąć na czele oddziałów. Wojna polsko-rosyjska zakończyła się II rozbiorem Polski.

Kolejny raz Józef Poniatowski powrócił do Polski w maju 1794 r. Stawił się wtedy w Jędrzejowie i dołączył do Kościuszki. Zrobił to jako ochotnik, nie domagał się żadnego stanowiska. Odmówił też przyjęcia pozycji naczelnika powstania na Litwie. Brał udział w wielu walkach, m. in. w obronie Warszawy i bitwie pod Bzurą. Został też ranny na skutek przygniecenia przez konia. Po upadku powstania pozostał w stolicy. Jego majątki ziemskie skonfiskowano, ale on i tak odmówił wstąpienia do carskiej armii oraz złożenia deklaracji lojalności względem Rosji. W 1798 r. na przymusowej emigracji w Petersburgu zmarł jego wuj – Stanisław August Poniatowski. Następne lata spędził w Warszawie, mieszkając głównie w Pałacu pod Blachą oraz okolicznym Jabłonowie.

W lipcu 1807 r. powstało Wielkie Księstwo Warszawskie, Józef Poniatowski, chociaż był szykowany do przejęcia władzy militarnej, zajął stanowisko ministra wojny. Główne przywództwo powierzył Napoleonowi Davoutowi, gdyż Poniatowskiego nie darzył odpowiednim zaufaniem. Naczelnym wodzem armii został tuż przed wybuchem wojny polsko-austriackiej (1809).

Początkowo borykał się z wielką niechęcią polskich legionistów, którzy nie darzyli go szacunkiem. Jednak poprzez swoje kolejne działania zaskarbił sobie sympatię i respekt wielu żołnierzy. Przede wszystkim był człowiekiem szlachetnym, czego dowodem może być fakt, iż nie pobierał żadnej pensji, aby nie obciążać skarbu państwa. Dodatkowo, pomimo kuszenia przez zaborców (obiecywali mu nawet królewską koronę) nigdy nie zwrócił się w ich stronę.

Wiosną 1809 r. powstrzymał wojska austriackie w nierozstrzygniętej bitwie pod Raszynem (warto zaznaczyć, że wojska przeciwnika były dwukrotnie liczniejsze). Przełamał też ofensywę cesarstwa Habsburgów, dokonując śmiałych szturmów, podczas których przejął Lublin, Sandomierz, Zamość i Lwów. Piętnastego lipca zwycięsko wkroczył do Krakowa, gdzie pozostał już do końca roku. W październiku została zakończona wojna polsko-austriacka, a na mocy pokoju Księstwo Warszawskie zwiększyło swoje tereny.

W 1812 r. Józef Poniatowski uczestniczył w marszu Napoleona na Moskwę. Szedł w pierwszych oddziałach i wielokrotnie wykazał się bohaterstwem. Jednakże już po bitwie pod Borodino wiedział, że kampania zakończy się niepowodzeniem. Próbował odradzać Napoleonowi dalszy marsz, ale cesarz się nie zgodził. Podczas wycofywania się armii francuskiej został ranny i praktycznie do końca życia nie wrócił już  do zdrowia.

Po powrocie do Księstwa Warszawskiego zaczął dążyć do stworzenia armii polskiej. W ten sposób przeciwstawił się sporej części wpływowych urzędników, którzy chcieli zawrzeć ugodę z carem Aleksandrem I. Dnia 7 maja 1813 r. wyruszył wraz z wojskiem na zachód, do Saksonii. Tam brał udział w licznych walkach i pomimo mniejszej siły swojej armii, nie dał się pokonać.

Dwunastego października, będąc już blisko Lipska, został zaskoczony przez oddziały nieprzyjaciela. Udało mu się jednak przebić i doprowadzić swe wojska do oddziałów Napoleona. Szesnastego października został mianowany przez Napoleona marszałkiem Francji, co było jedynym takim wyróżnieniem dla cudzoziemca.

Bitwa pod Lipskiem nie przebiegała pomyślnie dla oddziałów Napoleona, głównie z powodu miażdżącej przewagi koalicji. Dziewiętnastego października Józef Poniatowski miał wypełnić swój ostatni rozkaz – osłaniać odwrót armii francuskiej. Został wtedy wielokrotnie ranny, ale udało mu się przeżyć. Jako że most na Białej Elsterze został wysadzony, Józef Poniatowski, aby dołączyć do wojsk Napoleona, wskoczył na koniu w nurt rzeki. Został omyłkowo ostrzelany przez Francuzów i wtedy najprawdopodobniej pożegnał się z życiem.

Zwłoki Józefa Poniatowskiego zostały sprowadzone do Polski w 1814 r. Najpierw złożono je w podziemiach kościoła św. Krzyża w Warszawie, a trzy lata później przeniesiono je na Wawel.

Józef Poniatowski nigdy nie wziął ślubu. Całe życie otoczony był pięknymi kobietami, nawiązywał romanse i doczekał się dwójki dzieci z nieformalnych związków. Podporządkował się walce o niepodległość Polski, chociaż tak naprawdę mógł zostać w Austrii. Pełnił rolę Wodza Naczelnego Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego i swoim postępowaniem przyczynił się do trwałego utrwalenia się dążeń niepodległościowych w głowach Polaków.