Kwestia ukraińska w Rzeczpospolitej od XVI do XVIII wieku

Południowo-wschodnie rubieże Rzeczpospolitej w wieku XVI zasiedlone były przez Kozaków. Była to społeczność wywodząca się głównie z chłopów polskich oraz rosyjskich, którzy udali się nad Dniepr w poszukiwaniu wolności, której w swych rodzimych krajach nie udało im się zaznać. Uciekając przed pańszczyzną, zakładali niewielkie osiedla i trudnili się głównie uprawą roli, łowiectwem, a także rozbojem. Zbrojne wypady na ziemie tureckie i tatarskie możliwe były dzięki organizacji własnej, niezwykle mobilnej armii, której dowództwo znajdowało się na Zaporożu (na Siczy). Polska magnateria, dla której tereny ukraińskie były bardzo nęcące, bezskutecznie próbowała sobie podporządkować ludność kozacką.

Rosnący potencjał militarny ukraińskiej mniejszości w pożytek próbował przekuć Stefan Batory ustanawiając w roku 1582 tzn. rejestr kozacki. Zobowiązywał on Kozaków (w początkowej liczbie 500 osób) do obrony granicy Polski, w zamian oferując korzyści w formie żołdu oraz wolności osobistej. Stopniowe powiększanie rejestru prowadziło do obejmowania większej ilości ludzi wolnościami, lecz wciąż zdecydowana liczba Kozaków traktowana była jako poddani polskiej szlachcie. Niezadowolenie z takiego...