Gatunki literackie pozytywizmu - charakterystyka

Pozytywizm w pierwszej fazie rozwoju podporządkował literaturę jednemu z podstawowych haseł nowej epoki, czyli utylitaryzmowi, a jej sensem miało być spełnianie funkcji społecznych. Wyrazem tego było powstanie powieści tendencyjnej, która za główny cel stawiała sobie propagowanie aktualnych idei społecznych i oddziaływanie na świadomość czytelników. Elementy struktury literackiej są tu kształtowane tak, aby najlepiej oddawały słuszność przyjętego założenia i najskuteczniej służyły rozpowszechnianiu go. Twórcy: Eliza Orzeszkowa, Michał Bałucki.

Sztuka z tezą – to odmiana dramatu obejmująca utwory, gdzie fabuła ma przemawiać jako argument za słusznością przyjętego przez autora założenia społecznego albo politycznego. Występuje tu zwykle bohater-rezoner, którego głównym zadaniem jest wygłaszanie kwestii formułujących założenia autorskie.

Komedia obyczajowa – forma komedii satyrycznej obejmująca utwory, gdzie przedmiotem ośmieszenia jest obyczajowość określonego środowiska społecznego oraz obowiązujące w nim konwencje, motywacje postaw, przywary moralne, przesądy itd. Twórcy: Gabriela Zapolska.

Powieść realistyczna – charakterystycznym dla tej dominującej w pozytywizmie odmiany powieści było ukazywanie rzeczywistości oraz postaci i zdarzeń w sposób wierny, obiektywny. Najwybitniejszymi twórcami gatunku byli: Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Honoriusz Balzac, Lew Tołstoj, Mikołaj Gogol, Charles Dickens.

Nowela – prozaiczny utwór epicki niewielkich rozmiarów i skondensowanej, wyrazistej akcji. Główne jej cechy to zwięzłość, prostota i przejrzystość fabuły, która jest zwykle jednowątkowa, wysokie zagęszczenie doniosłych  dla bohatera zdarzeń i intensyfikacja czasu, dominacja motywów dynamicznych, rozwój akcji zmierzający do punktu kulminacyjnego, ośrodek kompozycyjny organizujący  całość. Pozytywizm to epoka rozkwitu noweli. Twórcy: Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Lew Tołstoj, Antoni Czechow.