„Prawiek i inne czasy” Olgi Tokarczuk - funkcja i znaczenie mitu

Olga Tokarczuk, współczesna polska prozaiczka, wielokrotnie udowodniła, że tematyka mitu nie jest jej obca. W wielu jej powieściach daje o sobie znać fascynacja tajemniczą naturą ludzką i niezbadanymi prawami determinującymi losy pojedynczego człowieka. Pisarka chętnie wprowadza do swojej prozy motywy mityczne, korzysta z prastarych opowieści, opowiada o niespotykanych zjawiskach i niezrozumiałych zachowaniach. 

Mity w powieści „Prawiek i inne czasy” mają funkcję fabułotwórczą, dzięki zastosowaniu mitów powstaje również niecodzienny świat – odcięta od rzeczywistości wioska – wraz z autentycznymi bohaterami, którzy są „jak najbardziej rzeczywiści”. Obok ludzi występują jednak stwory z innego świata, pochodzące z Lasu – tak więc świat baśniowy i rzeczywisty przenikają się i dopełniają. 

Podstawowy mit związany jest z tytułowym Prawiekiem – wioską znajdującą się „w środku wszechświata” (ulokowana przez autorkę w okolicach Kielc). Miejscowość ta jest odcięta od świata rzekami: Czarną i Białką, a jej granice stykają się ze światem niewidzialnym. Granic Prawieku strzegą Archanioły: Gabriel, Rafał, Michał, Uriel. Izolacja wioski od świata sprawia, że staje się ona swoistym mikrokosmosem. Jednocześnie wydarzenia rozgrywające się w wiosce są świadectwem społecznych i politycznych przemian, które zachodziły w Polsce od I wojny światowej do lat 80-tych XX wieku.

Ważną rolę w Prawieku pełni czas. Płynie on w wiosce inaczej, zgodnie z rytmem natury. Początek wydarzeń wiąże się z zakończeniem, w zakończeniu – czytelnik dostrzega rolę początku. Czas w Prawieku nie skupia się na przemijaniu, nieuchwytności wrażeń. Zamiast pokazywać ulotność, Tokarczuk maluje bardzo sugestywne i realistyczne obrazy, których wymowa i znaczenie są ważniejsze od dat czy chronologii. Czas jest mityczny.

Kolejnymi elementami mitu, które należy wymienić, są: zaczerpnięta z mitologii symbolika rzek (rzeki Czarna i Białka w symboliczny sposób przedstawiają ludzkie losy oraz przeciwieństwa, które nieustannie się zwalczają: smutek z radością, męskość z kobiecością), obecność biblijnych postaci (Archanioły) i mitycznych stworzeń (mieszkańcy Lasu; Zły Człowiek, czarownice). Należy również wspomnieć o Bogu, którego obecność często można dostrzec w Prawieku.

Książka Olgi Tokarczuk „Prawiek inne czasy” została ogłoszona szczytowym osiągnięciem polskiej prozy mitograficznej. W powieści tej autorka buduje mity, które układają się w jedną spójną fabułę. Całość jest hybrydą różnych opowieści, które budują świat przedstawiony i wpisują się w życie bohaterów.