Jan Kasprowicz „Księga ubogich” - interpretacja ogólna, opracowanie tomiku

Jan Kasprowicz, młodopolski poeta, przechodził w swojej twórczości przez rozmaite okresy. Od zainteresowania sprawami najniższych warstw społecznych, co było widać w pierwszym okresie jego twórczości, poprzez bunt wobec świata i Boga oraz postawę katastroficzną i zamiłowanie do symbolistycznych środków wyrazu w drugim okresie, po postawę franciszkańską, którą  obserwować możemy w trzecim okresie jego twórczości i do której należy właśnie zbiór „Księga ubogich.”

Tomik powstał w 1916 roku i swoim tytułem nawiązuje do wywodzącej się ze średniowiecza „Biblii Pauperum”, czyli Pisma Świętego w obrazkach przeznaczonego dla niepiśmiennych prostych ludzi. Właśnie zachwyt nad tożsamością prostych, wiejskich ludzi stanowi jedną z dominant „Księgi ubogich”. Oprócz tego zaznaczone są silnie pierwiastki franciszkańskie, z których wynika umiłowanie natury, w przypadku Kasprowicza – głównie Podhala.

Po okresie buntu i niezgody na porządek panujący w świecie autor dochodzi do wniosku, iż należy się cieszyć z tego, co się posiada. Pogodzenie się z losem łączy się z harmonią i spokojem wewnętrznym. Jest to obecne w wierszach poety kultywującego proste, lecz wielkie prawdy, radość z najmniejszych rzeczy i konieczność dziękowania Stwórcy za każdy przeżyty dzień. Uciekając od zgiełku wielkich miast artysta pragnie się zaszyć w spokoju domowego ogniska i zająć zwykłymi codziennymi czynnościami. Radość sprawia mu właśnie wykonywanie nieskomplikowanych, czasem żmudnych, ale koniecznych i użytecznych obowiązków. Zachwyca się folklorem i wyraźnie przewartościowuje problem opozycji między miastem a wsią. Już nie wielkomiejski inteligent czy przedstawiciel bohemy artystycznej, ale chłop lub pastuszek stanowić będą centralne punkty jego zainteresowań poetyckich.

Zwrot w kierunku ludowości zaowocował odmienną od wcześniejszych poetyką, która ocierała się o prymitywizm i stosowała jak najprostsze środki wyrazu. Tonacja z buntowniczej i niespokojnej zmieniła się w łagodna i wyciszoną. Cykliczność, harmonia, bieg pór roku i nieustanne odradzanie się życia napawa artystę spokojem i wiarą w sensowność natury, w którą życie ludzkie także jest wprzężone. Z pewnością duże znaczenie przy tworzeniu „Księgi ubogich” miało małżeństwo z młodziutką Marią Bunin, której Kasprowicz poświęcił kilka wierszy w zbiorze. Miłość pary trwała aż do śmierci poety w 1926 roku.

Jednak oprócz spokojnych tonów poetyckich wyróżnić można kilka wierszy, które swoją tematyką zahaczają o wydarzenia I wojny światowej, poruszają motywy bólu i kalectwa i w porównaniu z pozostałymi optymistycznymi wierszami jawią się jako ciało obce w będącej azylem przestrzeni ukochanego Podhala.

„Księga ubogich” składa się z czterdziestu dwóch nietytułowanych wierszy oraz jednego utworu poprzedzającego pt.: „Rozmiłowała się ma dusza...”, który opowiada o poczuciu jedności z naturą i uwielbieniu dla wszelkich jej przejawów. Paralelizm składniowy występuje w tytułowej anaforze obecnej na początku każdej strofy. Z kolei wiersz III wyraża zachwyt nad prostotą i jednocześnie doskonałością życia współistniejącego z naturą. Opisując swój świat, podmiot liryczny powtarza: „Nie ma tu nic szczególnego...”, jednak czytelnik wie, iż właśnie w tym „niczym szczególnym” zawarty jest sens, dla którego poeta żyje. Podmiot dziwi się śpieszącym, zaganianym, tęskniącym za wyszukanymi rozrywkami ludziom. Pragnie im powiedzieć iż wszystko, czego potrzebują, jest bliżej, niż im się wydaje.

Wiersz XXI oraz XXXV opisują miłość żywioną do żony, XXI uderza w ton religijny i pokutny, XL opowiada o ważnych kwestiach patriotycznych.

„Księga ubogich” stanowi pozytywny przykład drogi poetyckiej artysty, który brnąc przez rozmaite problemy i rozterki natury moralnej oraz literackiej, dojrzał do postawy pełnej harmonii oraz pokory wobec ogromu Natury i Boga.