Henryk Sienkiewicz „Bartek zwycięzca” - sposób przedstawienia Niemców w noweli. Opis

Henryk Sienkiewicz w noweli „Bartek zwycięzca” widzi społeczeństwo niemieckie poprzez pryzmat toczącej się wojny prusko-francuskiej oraz statusu, jaki otrzymali Niemcy z racji przejęcia władzy przez zaborcę na ziemiach polskich. Można wyróżnić dwie perspektywy przedstawiania: tę, w której autor przybliża czytelnikowi sytuację za pomocą opisu relacji z walk armii pruskiej oraz tę, gdzie opisuje stosunki polsko-niemieckie panujące wśród ziemiaństwa i chłopów, będące wynikiem germanizacji.

Armia pruska to narzędzie władzy zaborcy. Obowiązki wobec niej są święte, nikt nie jest w stanie się jej sprzeciwić. Panuje w niej „niemiecki porządek”. Hieratyczny układ stanowisk czyni z każdego żołnierza jednocześnie pana i sługę. Tym, co łączy członków wojska bez względu na pełnioną funkcję jest jednak niewątpliwie pogarda i poczucie wyższości nad Polakami, a zwłaszcza nad polskimi chłopami. Znajdują to wyraz w traktowaniu rekrutów z Pognębina. Nazywają ich polskim bydłem, wołami z Podola, nie szczędzą razów; widzą w nich wyłącznie środek do osiągnięcia celu, a tym jest zwycięstwo nad Francją. Dlatego też ich podejście doń staje się nieco łagodniejsze, choć o wiele bliższe pobłażliwości niż uznaniu, kiedy polskie pułki wygrywają kolejne bitwy. Respekt budzi zwłaszcza Bartek. Chcą go mianować podoficerem, lecz jako że jest za głupi przypinają mu tylko order i wręczają pieniądze. Niestety, okrucieństwa, które opisuje w listach Bartek są także świadectwem bestialstwa czynów armii pruskiej.

Zadziwiająco pozytywny obraz Niemców przedstawia Sienkiewicz opowiadając o ludności Prus rdzennie niemieckich. Niemcy ci serdecznie witają polskie pułki, przyglądają się im z życzliwością i zaciekawieniem. Są wdzięczni za okazaną pomoc, podziwiają męstwo osławionych żołnierzy, dzięki którym Prusy odniosły zwycięstwo.

Inaczej rzecz ma się ze społecznością niemiecką zamieszkującą Pognębin i okoliczne wsie. Osiedleniec niemiecki Just co prawda pożycza Magdzie pieniądze, ale na wysoki procent. Niemiecki nauczyciel Boege obraża Franka, za oporność chłopca wobec germanizacyjnych treści wykładanych w szkole nazywając go „polską świnią”. Wszyscy Niemcy solidarnie występują przeciwko Bartkowi, obrzucają go kamieniami i podają do sądu za odwet, jaki wziął na nauczycielu za znieważenie syna i brak szacunku dla własnych zasług wojennych. Urzędnicy sądowi i sam sędzia pozostają nieugięci, choć uznają tzw. okoliczności łagodzące i zmniejszają wymiar kary. Jednak podjęcie tematu nagany dla pana Boegego przez posła polskiego nie zyskało rozgłosu; znudzeni posłowie pruscy przeszli nad skargą do porządku dziennego. Po odbyciu części kary Bartek stawia się przed oficerami niemieckimi, którzy grożą mu karą za głosowanie na polskiego pana. Taką samą presję wywierają na pozostałych chłopów-żołnierzy, co prowadzi do wybrania Szulberga i wyjazdu Jarzyńskiego z żoną do Drezna. Ostatecznie Just konfiskuje majątek Bartka, a sam gospodarz musi przenieść się z rodziną do miasta, aby odbyć resztę kary i znaleźć pracę.

Obraz Niemców wyłaniający się z noweli Sienkiewicza to obraz zaborców poddających Polaków słynnej pruskiej dyscyplinie. Polityka, którą prowadzą jest zdecydowanie nastawiona na germanizację polskiej ludności, na wykorzenienie i pozbawienie jej tożsamości narodowej oraz pamięci o języku, tradycji i historii. Los Bartka odzwierciedla ogólny model postępowania pruskiej władzy: po wykorzystaniu fizycznych predyspozycji do walki po stronie niemieckiej, Bartek zostaje pozbawiony majątku. Zaborcy nie interesuje los poddanych, jeśli nie są oni zdatni do walki bądź wspomagania potęgi pruskiej w inny sposób. Bezużyteczny, niezdolny do pracy chłop musi radzić sobie sam – raz posłuszny musi być posłuszny zawsze, inaczej spotkają go represje i surowa kara. Niemcy są zatem wzorowymi obywatelami i patriotami, ale potrafią jednakże być także okrutnymi oprawcami i bezdusznymi okupantami oraz agresorami, nie uznającymi kompromisu w narzucaniu własnej kultury i tradycji. Swój plan wyrugowania wszelkich przejawów polskości z ziem zagrabionych Królestwu Polskiemu realizują skrupulatnie i na każdej płaszczyźnie: od fizycznej katorgi i skazywanie na wojenne trudy po propagandę, agitację i przymus przyjęcia pruskich zasad na miejsce polskich obyczajów.