Polityka i historia w utworze „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza

Powieść ,,W pustyni i w puszczy” była planowana przez Sienkiewicza jako ,,książka na gwiazdkę” –  prezent pod choinkę dla dzieci. Utwór ,,osnuty na tle handlu niewolnikami w Afryce Wschodniej” okazał się porywającą lekturą nie tylko dla najmłodszych, ale i lekcją geografii oraz historii dla starszych czytelników.

Akcja utworu przypada na lata rzeczywistego powstania mahdystów, a więc obejmuje okres 1884 - 1885. Ów wątek historyczny został przez Sienkiewicza dość swobodnie potraktowany, stanowi bowiem tylko tło dla prawdziwie istotnych fabularnie przygód Stasia i Nel. Pisarz sygnalizuje również pewne skomplikowane stosunki polityczne między Anglią a Afryką Środkową i Wschodnią zaistniałe w XIX w. Chodzi oczywiście o działania militarne wojsk brytyjskich na terenie Egiptu. Kwestia ta pojawia się w powieści w związku z pracą wykonywaną przez panów Tarkowskiego i Rawlisona. Obaj są zatrudnieni przez rząd angielski jako inżynierowie nadzorujący prace nad Kanałem Sueskim. Jest to o tyle istotne, że będąc na usługach Anglii, byli jednocześnie przedstawicielami armii okupującej afrykański kraj. W 1882 r. po zamieszkach i buntach w Egipcie Brytyjczycy dokonali desantu na Kanał Sueski. Wszelkie sprzeciwy i głosy niezadowolenia były tłumione w zarodku. Zdobywając większość udziałów własnościowych przesmyku Sueskiego, Anglia rościła sobie też prawo do innych terenów afrykańskich. Pod pretekstem akcji humanitarnej zastosowała blokadę gospodarczą kraju, skazując tym samym na śmierć głodową tysiące ludzi. Wiązało się to także z powstawaniem grup handlujących niewolnikami. W siłę rósł więc ruch mahdystów, do którego pod impulsem religijnym przyłączały się rzesze uciskanych Afrykańczyków. Ich główną ideą było wyzwolenie się spod ciążącej polityki angielskiego okupanta.

Sienkiewicz bardzo jednostronnie ukazał ówczesną sytuację polityczną Egiptu. Zdecydowanie opowiadał się za dążeniami Europejczyków, którzy nierzadko niszczyli i wypierali rodzimą tradycję i kulturę egzotycznego kraju pod pretekstem misji cywilizacyjnej. Pisał: ,,dzikie hordy oblegały już miasto od półtora miesiąca(…). Odsiecz zaledwie wyruszyła i obawiano się powszechnie, że (…) miasto wpadnie w ręce barbarzyńców”.  Także sposób ukazania wielkiego przywódcy ruchu – Mahdiego budzi niedosyt i konsternację. W rzeczywistości Mahdi był człowiekiem oczytanym, inteligentnym i przewidującym. Udało mu się zorganizować liczną armię i zdobyć Chartum. Nagła śmierć bohatera narodowego Afryki zakończyła jego militarne sukcesy. W powieści jawi się natomiast jako ,,rozpuchnięta ropucha”, obłudnie wysyłająca dzieci do Faszody na pewną śmierć, Rawlison nazywa go zaś człowiekiem dzikim, niemającym o niczym pojęcia. Nie bez nutki zadowolenia wkłada pisarz w usta Kapitana Glena informację o śmierci Mahdiego i o mającej nastąpić w niedługim czasie ,,Anglii”.

Wszystkie powyższe uwagi świadczą o tym, że polityka i wydarzenia historyczne stanowią istotny, choć nie najważniejszy element świata przedstawionego powieści. Nie można bowiem zapominać, że są tylko tłem dla rozgrywających się w sercu pustyni przygód Polaka i Angielki.