Motyw rycerza w literaturze - opracowanie

Wizerunek rycerza kojarzy nam się przede wszystkim z epoką średniowiecza, gdzie rycerstwo, towarzyszące władcom, było główną siłą broniącą państwa. Powstawało wiele utworów dotyczących życia rycerzy, etosy rycerskie, czyli kodeksy obowiązujące tę warstwę społeczną, pieśni, anegdoty oraz inne dzieła. Wizerunek rycerza utrwalił się w kulturze europejskiej i światowej i także później chętnie z niego korzystano. Rycerz - człowiek waleczny, odważny, honorowy - stał się ideałem postępowania i przestrzegania obowiązujących zasad prawnych czy etycznych.

Doskonałym przykładem rycerza jest postać Tristana z „Dziejów Tristana i Izoldy”. Tristan był wzorowym sługą króla Marka, można było na niego liczyć, spełniał wszystkie założenia schematu rycerskości. Mężny i waleczny, oddany swemu władcy, człowiek, któremu można było bezgranicznie ufać. Dlatego też król wysyłał go z poselstwami. Niestety, los zdecydował o życiu Tristana w przewrotny sposób, ponieważ na jednej z takich wypraw, na którą udał się w poszukiwaniu żony dla króla Marka, nieszczęśliwym trafem sam obdarzył ją uczuciem i to tak silnym, że cały system wartości rycerskich został zdruzgotany. Mamy tu przykład tragedii człowieka, z jednej strony chcącego być w porządku w stosunku do swego władcy i przyjaciela zarazem, a z drugiej pałającego miłością do kobiety, do której nic czuć nie powinien. Rozdarcie wewnętrzne bohatera było dla niego czymś, czego prawdziwy rycerz musi unikać, jeśli to tylko możliwe. Tristan wykazał się wielkim sercem i odwagą, rozstając z ukochaną w imię poczucia obowiązku wobec Marka. Stanowi więc wzorzec rycerskiej postawy.

Podobne wykorzystanie motywu możemy znaleźć również w postaci Zbyszka z „Krzyżaków” Sienkiewicza. Mamy tu do czynienia z młodym jeszcze rycerzem, dopiero co wchodzącym w ten świat etyki, obyczajów dworskich, ciągle uczącego się, jak powinien postępować, przez co nieraz zdarza mu się popaść w kłopoty (a nawet stanąć pod stryczkiem). Jest to jednak przykład bohatera pozytywnego. Trzymamy kciuki za Zbyszka, dopingujemy jego działania, wiedząc, że jest jeszcze bardzo młody i wielu rzeczy musi się nauczyć. Mimo to postać ta dzięki swej odwadze, sile, i dobremu wychowaniu wuja może służyć za przykład rycerza, ciągle ewoluującego, ale rycerza.

Zupełnie inny obraz przedstawia szekspirowski „Makbet”. Tytułowy bohater jest raczej wzorem anty-rycerza. Mimo, że początkowo nie mamy mu nic do zarzucenia, jeśli chodzi o wypełnianie rycerskich obowiązków, wierność i oddanie wobec władcy, waleczność i odwagę, wkrótce jednak wszystkie te wartości zostają rozsypane w proch. Oczywiście jesteśmy świadomi, że duży wpływ ma na to Lady Makbet, na każdym kroku próbująca dominować nad mężem i to ona popycha go do zbrodni, która da mu koronę. Widzimy jednak u Makbeta upadek wszelkich dobrych cech, bohater jest uległy, pozwala sobą manipulować, nie wykazuje już takiej odwagi, jak w boju, dodatkowo ma wyrzuty sumienia z powodu popełnionego razem z żoną czynu. Zabicie króla, który mu bezgranicznie ufał, doprowadza Makbeta do obłędu, zaczyna on ulegać majaczeniom, wszędzie widzi postać swego przyjaciela. Anty-rycerska postawa staje się główną przyczyną jego klęski.

Korzystając z motywu rycerskości nie sposób nie wspomnieć o najbardziej pozytywnej postaci rycerza w całej literaturze europejskiej. Don Kichote - bohater powieści Miguela Cervantesa, stał się symbolem i legendą naszej kultury. Postać ta budzi sympatię już od pierwszych kart książki. Don Kichote jest wzorem rycerza, wypełnia wszystkie punkty kodeksu rycerskiego na medal, jest odważny, wyzwanie to jego drugie imię, darzy miłością piękną Dulcyneę i stanowi oparcie dla Sancho Pansy, swojego wiernego towarzysza, z którym przemierza świat w poszukiwaniu ludzi, którzy potrzebują pomocy. Wszystko się zgadza do momentu, kiedy poznajemy prawdę o bohaterze. Tak naprawdę Don Kichote żyje w świecie swojej wyobraźni. Rozczytany w romansach rycerskich kreuje w swojej głowie świat, który całkowicie go pochłania i odcina od rzeczywistości. Jego dzielny i piękny rumak to stara szkapa ledwo trzymająca się na nogach, oręż, którego używa jest stary, zardzewiały i stanowi zlepek różnych części, Dulcynea nie jest damą, tylko prostą wieśniaczką, ani słowa nie rozumiejącą z miłosnych wyznań Don Kichota, a jego wrogowie okazują się być polem wiatraków. Postać powieści stanowi więc karykaturę prawdziwego rycerza, mocne przejaskrawienie, a mimo to można go uważać za wzór rycerskiej postawy i sądzę, że jeśli dać by mu szansę na prowadzenie prawdziwego życia wśród tej warstwy społecznej, doskonale by się w niej odnalazł i stał się osobą godną do naśladowania, którą dzięki swoim szlachetnym cechom i tak w dużym stopniu jest.