Mikołaj Rej „Żywot człowieka poczciwego” - interpretacja, opracowanie

Mikołaj Rej jest, obok Jana Kochanowskiego, najbardziej rozpoznawalnym twórcą polskiego renesansu. W twórczości szlachcica z Nagłowic pojawiały się różne motywy, jednakże najbardziej charakterystyczne było łączenie dydaktyki i parenetyki z propagowaniem ojczystego języka (czasy jego twórczości to wciąż okres dominacji łaciny). Zapoznajmy się z jego sztandarowym dziełem, jakim był „Żywot człowieka poczciwego”.

Rozprawa ta umieszczona jest w tomie „Źwierciadło albo kstałt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam, jako we źwierciadle, przypatrzyć”. Już sam tytuł sugeruje, że jest to dzieło należące do literatury parenetycznej, czyli kształtującej i polecającej określone wzorce postępowania. Data ukazania tego zbioru pouczeń to rok 1567 lub 1568. Sam „Żywot człowieka poczciwego” składa się z trzech ksiąg. Obejmują one różne okresy życia, tak więc pierwsza to epizod od narodzin do wieku średniego, druga przedstawia życie w wieku średnim, a trzecia opowiada o końcowym etapie życia. Warto podkreślić, że bohaterem jest ziemianin, a nie – jak to było w przypadku Łukasza Górnickiego – dworzanin.

Obraz tytułowej postaci maluje Rej bardzo skrupulatnie i dokładnie. Główną zasadą szczęśliwego życia jest czerpanie radości z właściwego wypełniania codziennych obowiązków. W ten sposób człowiek zachowuje spokój sumienia, a przy tym nie niszczy natury i nie pozostaje w sprzeczności z Dekalogiem. W młodości szczególnie ważne jest zachowanie idealnego balansu między rozwojem fizycznym i psychicznym (nauką). Samowystarczalny człowiek prowadzący własne gospodarstwo musi nie tylko dobrze planować, ale w razie potrzeby powinien sam potrafić wykonać niezbędne czynności. Warto także kształcić umiejętności praktyczne, gdyż to one są w stanie zapewnić mu uprzywilejowaną pozycję w społeczeństwie. Poczciwość wymaga także szacunku względem innych, a w wypadku ziemianina – do poddanych i ich ciężkiej pracy. Człowiek musi także dbać o rodzinę i własne obejście, by w razie potrzeby miał na kogo liczyć. Rej stanowczo krytykuje wszelkie przejawy agresji. Życie człowieka poczciwego podporządkowuje cnocie, umiarowi i pogodzeniu się z upływającym czasem.

Bardzo ważne miejsce w dziele zajmuje etos pracy. Jak już wcześniej zostało wspomniane – autor kładzie szczególny nacisk na zajęcia praktyczne jako te, które przynoszą bardziej wymierne skutki. Podczas pracy człowiek może nauczyć się znacznie więcej niż czytając książki. Wśród najważniejszych umiejętności, jakich można nabyć wykonując codzienne zajęcia wymienia Rej m.in. szacunek do przyrody, wytrwałość i cierpliwość. Warto zwrócić jeszcze uwagę na fakt, iż miejscem opisywanym przez autora jest wieś, a jej obraz jest arkadyjski. Scenerią jest piękna przyroda, chętnie służąca człowiekowi. Ten natomiast potrafi współpracować z nią w pełnej harmonii, uwzględniając zmiany pór roku itp. Ludzie są zgodni, doskonale odnajdują się w podejmowanych przez siebie działaniach.

Mikołaj Rej opowiada historię życia człowieka poczciwego w sposób bardzo plastyczny i malowniczy. Koncentruje się na wielu szczegółach świata przedstawionego, próbując jak najdokładniej je odzwierciedlić. Narrator jawi się także jako moralista i parenetyk. Zamieszcza w dziele wiele wyraźnych portretów psychologicznych. Dzięki temu pełniej oddziałuje na świadomość czytelnika, który – chcąc, nie chcąc – konfrontuje je z samym sobą. Próbuje także wpływać na odbiorcę poprzez określone formy językowe. Warto wymienić tutaj alegorie, porównania, uosobienia, a także sporą ilość barwnych epitetów. Szczególną rolę pełnią liczne zdrobnienia, będące w pewnym stopniu wyrazem wielkiego zachwytu nad wiejskim życiem.

„Żywot człowieka poczciwego” jest dziełem opisującym idealny wymiar wiejskiej egzystencji. Oczywiście wartości przekazane przez Reja nigdy tak naprawdę nie zadomowiły się w społeczeństwie, któremu było daleko do prezentowanych przez pisarza postaw. Nie można jednak odmówić szlachcicowi z Nagłowic wielkiej pracy włożonej w próbę dydaktycznego przedstawienia tego, co wartościowe.