Julian Przyboś „Oda do turpistów”, „Oda do młodości” Adama Mickiewicza - interpretacja i analiza porównawcza

Oda to klasyczny gatunek literacki, który charakteryzuje się następującymi wyznacznikami: styl patetyczny, obecność wyszukanych środków stylistycznych, utwór nacechowany patosem, opiewający wzniosłą osobą, ideę bądź uroczystością.

Mickiewiczowska „Oda do młodości” powstała w 1820 roku i jest świadectwem przemian, które mają miejsce w ówczesnym świecie. Na arenie literackiej ma miejsce zmiana pokolenia: powoli odchodzą „starzy”, przepojeni oświeceniowym światopoglądem, przekonani o mocy i potędze nauki. Zaczynają pojawiać się utwory poetów, którzy zostaną sklasyfikowani jako poeci romantyzmu - pionierem tych działań jest rozpoczynający wówczas twórczość Adam Mickiewicz. „Oda do młodości” Mickiewicza przeciwstawiła młodych i starych, skontrastowała „świat ducha” ze światem materii. Mickiewicz swoim utworze manifestował potęgę młodości oraz zachęcą do przemiany istniejącego porządku: „młodości! Dodaj mi skrzydła!” Podmiot liryczny pragnie wznieść się nad dotychczasowym światem, który określa jako „martwy”, zamroczony „obszar gnuśności zalany odmętem”. Poeta sakralizuje młodość, w utworze pokazuje jej potęgę, wskazuje na jej nieopisane możliwości: „Młodości! ty nad poziomy wylatuj, a okiem słońca ludzkości całe ogromy przeniknij z końca do końca.”

Utwór Przybosia „Oda do turpistów” już w tytule, a także w budowie niektórych wersów nawiązuje do mickiewiczowskiego wiersza. Przyboś (poeta tworzący w dwudziestym wieku) krytykuje turpizm - nurt literacki epatujący brzydotą. Twórca oskarża turpistów o kopiowanie wzorców Charlesa Baudelaire’a czy Samuella Becketta. Ma miejsce krytyka uwielbienia brzydoty i cielesności: „bez serc, bez nerek, bez mięsa od kości”, „podaj mi piszczel!” Również świadome obdarcie człowieka z młodości, niwelacja tego okresu i przedwczesna starość turpistów nie podoba się Przybosiowi. Poeta pragnie wznieść się ponad rzeczywistością turpistów, jednak jest świadomy, że spadnie „ryjąc głęboko w połaciach mięsa nosem, ażeby sprostać Wam, przedwcześnie starczy”. Ostatni wers utworu to wezwanie do zniszczenia idei turpizmu. 

Zarówno Przyboś, jak i Mickiewicz, wykorzystali klasyczny gatunek literacki aby w poetycki sposób wyrazić swoje poglądy. Mickiewicz nawołuje do zmian, pragnie obudzić w młodych ludziach ducha walki, zachęcić ich do podjęcia starań o przemianę świata. Aby uzyskać zamierzony efekt, pokazuje im moc i potencjał ukryty w ich młodości. Przyboś natomiast ocenia poglądy turpistów i krytykuje ich, pragnie uwrażliwić odbiorców poezji na ich wiersze. Poeci odważnie i pewnie wypowiadają swoje zdania.