Stefan Żeromski „Przedwiośnie” - charakterystyka Szymona Gajowca

Szymon Gajowiec to jeden z bohaterów „Przedwiośnia”, postać ważna ze względu na ideę powieści i jej wątek polityczny.

Gajowiec jest znajomym ojca Cezarego Baryki, wysoko postawionym urzędnikiem Ministerium Skarbu w Warszawie. Związany był niegdyś uczuciowo z matką Cezarego – Jadwigą. Ich uczucie nie miało jednak szans na przetrwanie w świecie, w którym liczyły się tylko stanowiska i majątek: on, biedny urzędnik, nie mógł się wtedy równać z Sewerynem Baryką. Wspomnienia tej miłości, jedynej w życiu Gajowca, pozostały na zawsze w jego sercu. Nigdy się nie ożenił, pozostał starym kawalerem. Całą swoją energię i czas poświęcił życiu zawodowemu i dzięki ciężkiej pracy osiągnął wysoką pozycję społeczną.

Cezaremu, którego zatrudnił w swoim biurze po przyjeździe bohatera do stolicy, wydawał się zimnym, sztywnym, bezuczuciowym służbistą, pedantem, skrupulatnie wypełniającym swe obowiązki. W głębi duszy Szymon był jednak człowiekiem sentymentalnym i zdolnym do uczuć. Na nowo przeżywał miłość do Jadwigi, słuchając opowieści o jej życiu w Baku i ze względu na to pielęgnowane uczucie darzył Cezarego sympatią i troszczył się o jego los.

Swoje życie Szymon poświęcił nie tylko pracy urzędniczej, ale miał też drugą pasję – pisanie książki. Miało to być dzieło o Polsce nowożytnej, odmitologizowane. Kraj rodzinny miał być przedstawiony w sposób rzeczywisty, uwzględniający sytuację ziem dawnych trzech zaborów, jako państwo niezależne, wolne od tradycji romantycznej, mitycznej, socjalistycznej. Gajowiec chciał opisać problemy trapiące ojczyznę w tych trudnych latach po odzyskaniu niepodległości, a więc przeludnienie, niezałatwiona kwestię rolną, trudności z systemem monetarnym, upadek wartości, ciemnotę, brud… Gromadził dane i fakty na podstawie różnych źródeł, a że była to ciężka praca, poprosił o pomoc Cezarego.

Baryka mógł niejednokrotnie obserwować mieszkanie swego pracodawcy, dające obraz poglądów politycznych właściciela. Było tam wiele książek o tematyce ekonomicznej oraz obrazy: portrety „warszawiaków” z czasów niewoli rosyjskiej – Mariana Bohusza, przyrodnika i nauczyciela nowej, otwartej na myśli Zachodu inteligencji; Stanisława Krzemińskiego, członka Rządu Narodowego z czasów powstania styczniowego, historyka i patriotę; Edwarda Abramowskiego, filozofa, socjologa postulującego ideę państwa, którego obywatele współpracowaliby ze sobą w tworzeniu lepszego świata. Postaci te są nauczycielami Gajowca, bohater podziela ich opinie i jest zwolennikiem ideologii „państwowej”.

Szymon Gajowiec lubił wspominać dawne czasy i opowiadać o swoim życiu. Zapoznawał Cezarego z ciekawymi historiami z biografii wybitnych ludzi – polityków, rządzących. Uczył Barykę życia i otwierał na wartości, które powinno się szanować. Wydawał się realistą, twardo stąpającym po ziemi, a jednocześnie miał drugą naturę – romantyka. Wierzył w cuda i siłę modlitwy, ufał, że jest ktoś czy też coś, co czuwa nad krajem i opiekuje się nim. Świadczą o tym dwa cuda: wskrzeszenie państwa polskiego oraz odparcie bolszewików w 1920 r. Cenił ludzi, którzy poświęcali się dla ojczyzny, walczyli o wolność - „wielkie polskie charaktery”.

U niego samego także przejawił się duch romantyczny - Gajowiec brał udział w manifestacjach robotniczych. Miał też swój własny program dla odrodzonej Polski: przede wszystkim należało utrzymać granice młodego państwa i walczyć z wrogiem zewnętrznym i wewnętrznym, a następnie przeprowadzać powolne, stopniowe reformy (walutową, agrarną). Polska w rezultacie miała być państwem dobrobytu, w którym obywatele zgodnie współpracują dla wspólnego dobra. Baryka stawia wiele zarzutów pod adresem programu ministra. Szymon Gajowiec jednak wierzy, że „doczekamy się jasnej wiosenki naszej”.

Ocena bohatera wypada pozytywnie, nawet jeśli autor powieści nie zgadza się z postulatami Gajowca. Jest to człowiek, który kocha ojczyznę i poświęca życie już nie walce za nią, ale poprzez pracę w celu podźwignięcia kraju z trudnej sytuacji po odzyskaniu niepodległości.