Lustracja w Polsce - lustracja - charakterystyka

Termin lustracja pochodzi z języka łacińskiego, w którym ‘lustratio’ oznacza tyle co ‘wgląd’. To procedura związana z weryfikacją, najczęściej przez organ nadzorczy. Lustracja wykonywana musi być w zgodzie i na podstawie prawa. 

Najczęściej poprzez lustrację rozumie się działania związane z ujawnianiem działalności w organach bezpieczeństwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990. Procedurę tę przeprowadza się w stosunku do osób ubiegających się lub zajmujących funkcje publiczne. 

W kwietniu 1997 roku uchwalona została ustawa będąca podstawą procedury lustracyjnej. Zgodnie z nią obowiązek poddania się lustracji mieli: prezydent, posłowie (także ci do parlamentu europejskiego), senatorowie, sędziowie, prokuratorzy oraz adwokaci. Obowiązkowo temu poddani zostały także inne, niewymienione osoby, a powoływane na stanowiska państwowe przez prezydenta, sejm, senat lub premiera. Procedura lustracyjna przeprowadzana jest także w stosunku do członków zarządów, rad nadzorczych oraz dyrektorów ośrodków regionalnych Telewizji Polskiej oraz Polskiego Radia. Taki sam obowiązek mają rektorzy oraz kierownicy publicznych oraz niepublicznych szkół wyższych. 

Na mocy przepisów osoby mające obowiązek poddania się lustracji w chwili kandydowania na dane stanowisko muszą złożyć oświadczenie, w którym przyznają bądź wyrzekają się współpracy z organami bezpieczeństwa w terminach 22 lipca 1944–10 maja 1990. Z obowiązku tego zwolnieni byli urodzeni po 1 sierpnia 1972 roku. 

Osoby niemające obowiązku lustracyjnego mogły wnieść odpowiednie oświadczenie do sądu lustracyjnego. Procedura to była możliwością publicznego „oczyszczenia” osób publicznie pomówionych o współpracę lub zatrudnienie w służbach bezpieczeństwa. 

Sąd lustracyjny (dokładnie V wydział Sadu Apelacyjnego w Warszawie) badał zgodność z prawem złożonych oświadczeń.  Treść oświadczenia wraz z potwierdzeniem jego zgodności lub niezgodności z prawda publikowano w Monitorze Polskim. 

Omawiana ustawa zastąpiona została nową, obowiązującą aktualnie z 18 października 2006 roku. Na jej mocy każdy otrzymał prawo do wglądu w swoje akta w Instytucie Pamięci Narodowej (oczywiście o ile takie istnieją).  Dodatkowo ustawa ta reguluje takie kwestie jak gromadzenie oraz ewidencjonowanie dokumentów organów bezpieczeństwa oraz edukację związaną z tematem lustracji.