Mandat wyborczy - co to jest mandat poselski? Definicja, opis, przykłady. Mandat poselski wolny i imperatywny

Mandat wyborczy, inaczej mandat poselski lub przedstawicielski, oznacza pełnomocnictwo, jakie otrzymuje reprezentant narodu z chwilą wybrania go do parlamentu (lub innego organu przedstawicielskiego). Mandat jest upoważnieniem otrzymywanym od wyborców do sprawowania władzy.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwa rodzaje mandatu: mandat przedstawicielski imperatywny (związany) i mandat wolny. Rozróżnienie to powstało w oparciu o związek między wyborcami i wybranym przedstawicielem. Jeśli chodzi o mandat imperatywny – osoba wybrana podczas wyborów ma obowiązek w swej działalności przedstawicielskiej brać pod uwagę wolę i opinię szeroko rozumianego elektoratu, który może odwołać swojego przedstawiciela. Poseł jest tutaj uznawany właśnie za przedstawiciela osób, które go wybrały, nie reprezentuje więc woli całego narodu. Koncepcja mandatu związanego występowała w początkach parlamentaryzmu oraz, przynajmniej pozornie, w socjalizmie.

Drugi rodzaj mandatu przedstawicielskiego – mandat wolny – polega na tym, że wybrani przedstawiciele nie są zależni od woli i oczekiwań wyborców; nie są więc przedstawicielami osób, które ich wybrały, ale całego narodu. Mandat tego typu występuje m.in. w Polsce, gdzie, zgodnie z art. 104. ust 1. Konstytucji, posłowie są przedstawicielami narodu i nie wiążą ich instrukcje wyborców. Koncepcja mandatu wolnego wykształciła się w nowożytności – na przełomie XVIII i XIX wieku.

Pozycja posła posiadającego mandat wolny jest znacznie silniejsza niż posła z mandatem imperatywnym. Jest to związane z tym, że, po pierwsze, reprezentuje on cały naród (art. 104. ust.1 Konstytucji), po drugie – nikt nie może narzucać posłowi kierunku działania (także sposobów głosowania w izbie) i – po trzecie - nikt nie może odwołać posła przed upływem kadencji. Formą rozliczania posła z mandatem wolnym ze sprawowanej funkcji są kolejne wybory – możliwość ponownego wybrania lub niewybrania na kolejną kadencję.

Pojęcie mandatu wyborczego stosowane jest także w innym kontekście, a mianowicie – procedur wyborczych. System wyborczy danego kraju charakteryzuje się określoną liczbą (zmienną w czasie, zależnie od ordynacji wyborczych) okręgów wyborczych i możliwych do zdobycia mandatów. Mandaty rozumiane są tutaj zbieżnie z przytoczoną na początku definicją – w potocznym rozumieniu są jednak uznawane za możliwe do zdobycia miejsca w instytucji przedstawicielskiej. Możemy wyróżnić okręgi jednomandatowe lub wielomandatowe.

Mandat parlamentarny ma jeszcze inne znaczenie – jest uznawany za całokształt praw i obowiązków posła, a także stanowi określenie jego funkcji.