Wiosna Ludów w Europie - w Polsce, w Niemczech, we Francji, na Węgrzech, w Austrii, we Włoszech

Pojęciem Wiosna Ludów określa się dziś ruchy rewolucyjne jakie miały miejsce na terenie niemal całej Europy w latach 1848 – 1849. Ruchy te były skierowane przede wszystkim we władzę, w międzynarodowy, ale i krajowy porządek polityczny, jaki ustanowiono na Kongresie Wiedeńskim która miała charakter władzy autorytarnej, choć generalnie przyczyny ich wybuchu, przebieg i charakter wydarzeń mogą być w każdym kraju nieco inne.

Jako jeden z najważniejszych czynników zaistnienia Wiosny Ludów podaje się przemiany społeczne, jakie miały miejsce w Europie pod wpływem industrializacji, a poprzez to wzrostu znaczenia proletariatu, tj. klasy najemnych robotników. Dodatkowo w tamtych czasach miał miejsce nieurodzaj spowodowany m.in. tzw. „zarazą” ziemniaczaną, czy po prostu mizernymi plonami zboża, a co za tym idzie przez Europę przeszła fala głodu. Chłopi ruszyli do walki o swoje prawa, pragnąc znieść pańszczyznę oraz chcąc dostać ziemię na własność. Jednocześnie mieszkańcy miast zażądali poprawy warunków życia oraz pracy, a bogatsi mieszczanie wysunęli roszczenia dotyczące poszerzenia swobód obywatelskich.

Można powiedzieć, że to właściwie dopiero w czasie Wiosny Ludów zrodziła się idea państwa narodowego czy też współczesny sposób rozumienia słowa naród, obejmujący wszystkich obywateli danego państwa. Wcześniej byli nimi jedynie arystokraci i szlachta, podczas gdy biedniejsza część ludności była zaledwie ludnością poddańczą. Teraz miało się to zmienić, gdyż ludzie zwalczając państwo o dynastycznym sposobie rządów (monarchii), wysunęli swoją propozycję demokracji, w której nie istniał (jak dotychczas) cenzus majątkowy – prawo głosu mieli mieć wszyscy członkowie narodu.

Pierwsze ruchy rewolucyjne miały miejsce na terenie Francji. Już w roku 1831 i roku 1834 miały miejsce dwa powstania: I i II Powstanie Lyońskie, które były wyrazem dążeń licznej biedoty i bezrobotnych do zmiany swojego życia, poprawy jego jakości, stworzenia praw chroniących robotników oraz do zmiany ordynacji wyborczej, z której dotychczas korzystali jedynie najbogatsi obywatele Francji (szacuje się ich liczbę na około 200.000). Kolejne demonstracje ruszyły w lutym 1848 roku. Gdy podczas jednej z takich manifestacji padł strzał, a wojsko otworzyło ogień w kierunku tłumu. Rozpoczęła się regularna walka, która trwała od 22 do 24 lutego. W wyniku tych zdarzeń Ludwik Filip abdykował a jego miejsce zajął tzw. Rząd Tymczasowy, głosząjący od tego momentu, iż Francja przeistacza się w kraj o ustroju republikańskim.

Rząd Tymczasowy zaspokoił sporą część żądań demonstrantów wprowadzając 11-godzinny dzień pracy (w stolicy 10-godzinny), znosząc cenzurę, wprowadzając powszechne prawo wyborcze i dając gwarancje swobód politycznych. Postanowiono również o zorganizowaniu specjalnych warsztatów dla niespełna 100.000 bezrobotnych paryżan. Nie zdołano jednak przezwyciężyć kryzysu gospodarczego, który nieustannie postępował. To spowodowało, że powszechne wybory wygrali monarchiści wraz z burżuazją, którzy po przejęciu władzy zrezygnowali z warsztatów dla paryżan, co spowodowało protest biedoty, który został krwawo stłumiony. Trudno oszacować skutki tych wydarzeń, lecz liczy się przynajmniej kilka tysięcy śmiertelnych ofiar oraz 11.000 osadzonych w więzieniach (z których wkrótce połowę wysłano na przymusowe roboty do kopalń). Przyszedł czas na wybory prezydenckie z 10 grudnia 1848 roku, a wygrał je Ludwik Bonaparte (zresztą bratanek słynnego Napoleona). Miał on silne poparcie zarówno u chłopstwa, jak i części mieszczaństwa, którym obiecał spełnić ich postulaty.

W tym samym czasie różnego rodzaju ruchy rewolucyjne miały miejsce również na terenie Niemiec. 27 lutego 1848 roku wybuchły zamieszki na terenie Badenii, gdzie domagano się reform. Pomiędzy 18 i 19 marca podobne demonstracje wybuchły w samym Berlinie, doprowadzając do uwolnienia więźniów z więzienia w Moabicie 20 marca. Powstańcy w swych żądaniach zmiany ustroju, przeprowadzenia reform, poszerzenia praw obywatelskich, wysuwali także roszczenia zjednoczenia Niemiec podzielonych na pomniejsze kraje zarządzane przez książąt. Pod wpływem licznych wystąpień ludu powołano parlament, który jednak wkrótce został rozpędzony w ostateczności przez wojsko.

Nieco inaczej sytuacja kształtowała się na terenie Austrii, gdzie z jednej strony demonstrujący lud żądał dymisji Klemensa von Metternicha, zasiadającego na stanowisku kanclerza, z drugiej zaś podległe Austrii ludy dążyły do odzyskania własnej niepodległości. Pierwsze żądania się udały o tyle, że von Metternich musiał udać się na emigrację do Wielkiej Brytanii, a wraz z nim ze swego tronu zrezygnował cesarz Ferdynand I,  państwo austriackie przekształciło się w monarchię konstytucyjną akceptującą powszechne prawo głosu i uwłaszczającą chłopów. Drugie pragnienia, wysuwane m.in. przez Czechów, Węgrów, Chorwatów, ale i polską Galicję, musiały niestety poczekać na realizację.

Skoro wspomniałem Węgry, muszę i szerzej opowiedzieć o tym państwie, gdzie ruchy związane z Wiosną Ludów były dość znaczące. W marcu 1848 wybuchło tu powstanie pod wodzą Lajosa Kossutha, które walczyło o równość wobec prawa wszystkich obywateli państwa, większą samodzielność Węgier (odcięcie się od Wiednia), zniesienie pańszczyzny i rezygnację z cenzury. Pod wpływem niepokojów, które miały miejsce także na terenie Austrii, Wiedeń zdecydował się na zaspokojenie potrzeb Węgrów poprzez ofiarowanie im sejmu. Jednakże ten ostatni wkrótce ogłosił wyzwolenie się spod władzy Habsburgów, co w ostateczności skończyło się wysłaniem przez nowego cesarza Austrii - Franciszka Józefa, wojsk mających przywrócić sytuację do pożądanego p stanu. Austriaków wspomogły wojska rosyjskie w liczbie 200.000, co pozwoliło na zduszenie powstania węgierskiego. Ostatecznie Wiedeń postanowił przeprowadzić germanizację Węgier, to jednak przyczyniło się tylko do wzrostu świadomości narodowej tego dumnego narodu.

Podobnie jak na terenie Niemiec, tak i we Włoszech jednym z żądań buntującego się ludu było zjednoczenie kraju rozdrobnionego przez licznych książąt. Warto przy tym wspomnieć, że przeciw ludowi wystąpił sam papież, który nie zgadzał się z postulatami zjednoczenia państwa. Przyczyniło się to do wybuchu na terenie całych Włoch powstania, którym kierowali: Giusseppe Mazzini oraz Giuseppe Garibaldi. Wydatnie wspierał ich władca Sabaudii (północnowłowskiego królestwa) - król Karol Albert. Zapał walczących i ich usilne dążenie do osiągnięcia wytyczonych sobie celów zostały szybko zgaszone przez Austriaków, którzy po opanowaniu sytuacji wewnętrznej zajęli się również kontrolowanymi przez siebie północnymi rubieżami Włoch. Dodatkowo papież wywalczył sobie sojusznika pod postacią Ludwika Bonaparte – władcy francuskiego, który osiągnął swój status dzięki walce o reformy żądane przez lud.

W ramach Wiosny Ludów nie można również zapomnieć o ruchach, jakie miały wówczas miejsce na terenach dawnej ziem polskich (podległej, rozdzielonej pomiędzy trzy zaborcze kraje). Jak można się domyślić Polacy zamierzali walczyć o szerszą autonomię dla swojej ojczyzny. Wystąpienia miały miejsce jedynie w zaborze pruskim i zaborze austriackim. W tym pierwszym doszło do powstania Komitetu Narodowego w Poznaniu i powołania własnej armii składającej się z kosynierów. Mimo pierwotnej ugody między buntującymi się Polakami, a rządem pruskim, doszło wreszcie do krwawych starć, które dla powstańców skończyły się tragicznie. Zresztą podobnie było i w zaborze austriackim, gdzie również powołano Komitet Narodowy, jednakże tu od razu Austriacy rzucili do walki wojsko, które nie dało buntownikom najmniejszych szans.  Nie znaczy to, iż potencjał Wiosny Ludów na terenie byłej Polski nie przyniosł pozytywnych zmian. Wręcz przeciwnie – zarówno w Austrii, jak i na terenie Prus zniesiono pańszczyznę dla chłopów. Ludność galicyjska otrzymała szersze swobody obywatelskie, w tym i możliwość brania udziału w wyborach powszechnych do austriackiego parlamentu w Wiedniu.

Wiosna Ludów była krótkotrwałym, względem całej długiej historii, zrywem różnych ludów Europy. Istotny jestł fakt, iż do buntów doszło w wielu krajach jednocześnie i choć w każdym z państw, powstańcy mogli głosić inne hasła i żądania, to jednak większość z nich była podobna (poprawa warunków bytu, nadanie praw obywatelskich, poprawa warunków pracy), Hasła  zawsze pochodziły one od prostego ludu.

Tak duży zryw musiał odcisnąć silne piętno na Europie – i tak też się stało. Nie licząc Rosji, w całej Europie zlikwidowano pańszczyznę, uwłaszczono również chłopów. Obywatelom nadano więcej praw, w tym wiele swobód, znoszono także cenzurę. Ustanowiono wreszcie rządy konstytucyjne (chociaż w niektórych krajach nastąpił powrót do rządów autorytarnych, np. we Francji). Wreszcie też wzrosło znaczenie robotników, którzy rośli w siłę wraz z poszerzającą się industrializacją. Nie można też zapomnieć, iż wówczas wzrosła znacznie świadomość narodowa wielu społeczeństw nie posiadających wówczas swoich państw, nie tylko Polaków, ale i Czechów, Chorwatów, Serbów, Węgrów.