Motyw arkadii - Motyw arkadii w micie o powstaniu świata i w innych utworach. Opracowanie

Motyw arkadii znany jest już od starożytności. Najczęściej funkcjonuje ona jako kraina - przysłowiowo - mlekiem i miodem płynąca, usytuowana w konkretnej przestrzeni lub osadzona tylko umownie; miejsce, gdzie nie istnieją smutki i troski, a ludzie nie umierają.

Motyw Arkadii w mitologii greckiej

Podania greckie wspominają o okresie wiecznej szczęśliwości, kiedy przez cały czas panowała wiosna, ludzie nie znali agresji i nienawiści, nie zabijali, nie kłócili się, nie musieli także pracować, gdyż ziemia rodziła obfite plony. Czas spędzali na zabawach i ucztach, a całym światem rządził Kronos. Okres ten nazywany jest złotym wiekiem ludzkości. Po nim przyjść miał wiek srebrny, kiedy to ludzie poznali troski i pracę, następnie - brązowy, kiedy zasmakowali w wojnie i w końcu żelazny, trwający do dziś, kiedy to nastąpiła znaczna degeneracja cywilizacji. Opowieść o czterech wiekach ludzkości, spopularyzowana przez Owidiusza, przedstawia właśnie arkadię - krainę szczęśliwości, o której zawsze marzył człowiek.

Później arkadia wyobrażana była jako kraina geograficzną położona na Peloponezie, uznawana - dzięki swojej bujnej roślinności, pięknym krajobrazom i łagodnemu klimatowi - za raj na ziemi. Według podań żyli tam szczęśliwi ludzie, którzy jednak wykonywali już pracę - zajmowali się wypasem bydła i uprawą winogron.

Motyw Arkadii w Biblii

Również Biblia przedstawia swoją wersję idealnej krainy. Jest to Eden, który został stworzony przez Boga dla pierwszej pary ludzkiej - Adama i Ewy. W rajskim ogrodzie niczego nie brakowało, ludzie byli cały czas pod opieką Boga, żyli w przyjaźni ze zwierzętami i w harmonii z przyrodą. Nie znali także dobra i zła. Mieli wszak jedno przykazanie - nie wolno im było zrywać owoców z drzewa świadomości. Szatan pod postacią węża skusił jednak Ewę, aby spróbowała jabłko, które z owego drzewa pochodziło, kobieta zaś ofiarowała owoc mężowi. W ten sposób para zyskała świadomość dobra, zła oraz wstydu. Kiedy Bóg dowiedział się o ich wykroczeniu, wypędził małżonków z ogrodu i odtąd skazani byli oni na radzenie sobie w zimnym, okrutnym świecie.

Opowieść ta wyraża - podobnie jak wszystkie opowieści, które mówią o arkadii - ludzkie pragnienie zamieszkania w wiecznie zielonej, spokojnej krainie, w której nie ma trosk i zmartwień. Motywem powtarzającym się w wielu historiach dotyczących arkadii jest wątek winy, która pociąga za sobą karę w postaci konieczności przebywania w gorszym świecie.

Motyw Arkadii w "Boskiej Komedii" Dantego

Wyobrażeniem idealnego miejsca jest także raj przedstawiony w „Boskiej Komedii” Dantego Alighieri Jego wielki poemat alegoryczny składa się z trzech części, a ostatnią stanowi właśnie Raj. Skomplikowana budowa całego dzieła znajduje swoje odzwierciedlenie także w jego ostatniej partii: arkadia Dantego składa się z dziewięciu nieb, po których następuje niebo samego Boga - Empireum, ukształtowane w białą różę.

Do miejsca tego przyprowadzają autora dwie osoby: jego ukochana, Beatrycze, oraz autorytet moralny – XII-wieczny filozof św. Bernard z Clairvaux. Niebo jest bardzo spokojnym miejscem dającym wytchnienie. Przepełnione jest harmonią jasnych barw i łagodnych świateł. Panują tam cnoty i ideały. Na końcu autor osiąga najwyższe szczęście, gdyż dane jest mu spojrzeć w Boskie oblicze.

Taka wersja raju odbiega od wcześniej przedstawionych, jest bardziej alegoryczna oraz mniej oczywista. Nie znajdziemy u Dantego bujnej roślinności, czystych rzek i wiecznie rodzących drzew. Jego wizja arkadii jest bardziej abstrakcyjna.

Motyw Arkadii w literaturze polskiej

Polską wersją mitu arkadyjskiego jest „Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja. Bezsprzecznie nawiązuje on do tradycyjnego, greckiego wzorca. Rej przedstawia spokojną egzystencję człowieka na wsi sugerując, iż taki sposób życia zasługuje na największą pochwałę. Żyje on podług rytmu natury, korzysta z dobrodziejstw, jakie ofiarowują mu fauna oraz flora. Nie stara się zmienić porządku rzeczy, swoje bytowanie dostosowuje do naturalnego cyklu pór roku wierząc, iż wyłącznie taki rodzaj harmonii może przynieść człowiekowi szczęście.

Nie stara się unikać pracy - rozumie, że jest ona potrzebna, by w owocny sposób koegzystować z naturą. Konieczność uprawy roli, dbania o rośliny i zwierzęta uważa za swój przywilej i cieszy się, że w ten sposób może być blisko matki ziemi. Oczywiście Rej nie nakazuje wyłącznie całodziennej pracy i męczących obowiązków. Jest u niego czas także na zabawę, biesiadę i wspólne ucztowanie.

Bardzo znanym motyw arkadyjski stanowi także dworek szlachecki w Soplicowie, pochodzący – rzecz jasna - z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Obraz „małej ojczyzny” wolnej od trosk i smutków, niby azylu przed nieszczęściami całego świata działał na wyobraźnię Polaków w czasie zaborów. Mickiewicz tworzył poemat ku pokrzepieniu serc rodaków, ale także po to, by wyrazić własny ból i tęsknotę za ojczyzną, która z perspektywy emigranta jawiła mu się jako idealna ostoja najważniejszych wartości.

W małym dworku króluje więc harmonia, ludzie pozostają dla siebie szarmanccy i uprzejmi, kultywuje się tradycje szlacheckie, urządza grzybobrania i polowania. Są to więc czynności, które Mickiewicz zapamiętał ze swoich lat młodości, a które teraz, na obczyźnie, wydawały mu się zgodne z ideałem poczciwego, spokojnego życia, za którym tęsknił.

Przyroda także odgrywa duże znaczenie w opisie arkadyjskiego Soplicowa. Sugestywne wizerunki drzew, rzek czy leśnych zwierząt zajmują sporą część poematu. Działania bohaterów również obracają się wokół fauny i flory. Posiłki spożywane na wolnym powietrzu, zbieranie grzybów czy leśne wycieczki są bardzo ważne w kształtowaniu się świadomości bohaterów, którzy życie wiąże się w ten sposób z przyrodą.

Istnieje wiele innych odwołań do pierwotnego mitu o krainie szczęśliwej. Można wymienić tu np.: „Pieśń Świętojańską o Sobótce” Jana Kochanowskiego, „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, „Prośbę o Wyspy Szczęśliwe” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.