Znaczenie Biblii i nawiązania do niej w literaturze późniejszych epok

Biblia jako najświętsza z ksiąg religii chrześcijańskiej, wryła się w świadomość twórców kolejnych epok. Czerpano z niej nie tylko motywy, ale także przetwarzano ukazany w niej obraz świata oraz stosowano zasady moralne, do których przestrzegania nawoływała ta księga.

W średniowieczu Biblia stała się głównym tekstem kultury. W poszczególnych dziełach autorzy komentowali zamieszczone w niej teksty. Jej wpływ na światopogląd był znaczący, co odbijało się także na literaturze. Inspiracje Biblią odnajdziemy w „Lamencie świętokrzyskim”. Przedstawione zostały w nim żale Matki Boskiej pod krzyżem, jest więc nawiązanie do męki Chrystusa. Pojawiają się także apostrofa do Jezusa oraz wołanie do Archanioła Gabriela. Opis ostatnich dni Syna Bożego jest prowadzony z perspektywy Matki Boskiej, a dodatkowo jest nacechowany emocjonalnie i lirycznie.

Renesans także odwoływał się do Biblii. W pieśniach Jana Kochanowskiego odnajdziemy liczne nawiązania do biblijnych przedstawień Boga. Poeta ten przełożył także Księgę Psalmów na język polski. Również „Żywot człowieka poczciwego” napisany przez Mikołaja Reja, traktujący Biblię i zamieszczone w niej przykazania, jako wyznaczniki dobrego życia.

Barok to epoka, która ponownie dokonała zwrotu w stronę wiary. Szczególnie przejmująco ukazywano w niej wizję sądu ostatecznego. W poezji Mikołaja Sępa - Sarzyńskiego mamy do czynienia z pochwałą miłości do Boga oraz z przedstawianiem Stwórcy w sposób wyidealizowany, jako doskonałego i wszechpotężnego. Miłość i zawierzenie Bogu mogą odpędzić wszelkie lęki i uczynić ludzką egzystencję pełniejszą.

Także w oświeceniu nie uniknięto nawiązań do Biblii. Wystarczy przytoczyć takich twórców jak Franciszek Karpiński, który pisał również pieśni religijne („Kiedy ranne wstają zorze…” oraz „Wszystkie nasze…”). Do Boga zwracał się Jan Paweł Woronicz w swoim „Hymnie do Boga”, dziękował w nim za lata opieki nad Polską, przy czym próbował dokonać także interpretacji dziejów. Sentymentalizm, czyli prąd szczególnie popularny w oświeceniu, widział w Biblii obraz człowieka szczęśliwego, nieskażonego jeszcze cywilizacją.

Romantyzm nieco zmienił sposób myślenia o Bogu. W „Dziadach cz.III” Konrad staje do pojedynku ze Stwórcą, w którym stawką jest „rząd dusz”. Ten bunt spowodowany był niezadowoleniem z obrazu świata. Motywy biblijne pojawiały się jednak często. Dowodem na to może być porównanie zniknięcia Polski z mapy Europy do męki Chrystusa. Do motywu Boga jako kreatora i pocieszyciela odwołuje się Juliusz Słowacki hymnie „Smutno mi Boże”.

Pozytywizm to epoka, która zajęła się bardziej codziennymi sprawami. Jednak także stosowano kod biblijny. W „Quo vadis” Henryk Sienkiewicz swobodnie nawiązał do „Dziejów apostolskich”, opisując początki chrześcijaństwa. Maria Konopnicka w swoim zbiorze „Linie i dźwięki” zamieściła poetycką modlitwę, w której prosi o dar, jaki mieli prorocy - zmieniania świata słowem.

W Młodej Polsce do Biblii nawiązywał głównie Jan Kasprowicz. Jego hymny przedstawiały apokaliptyczne wizje, pełne surowości i rozpaczy. Utwór „Dies irae” rozpoczyna się motywem znanym z Apokalipsy św. Jana: „Trąba dziwny dźwięk rozsieje, / ogień skrzepnie, blask ściemnieje, / w proch powrócą światów dzieje.” Inne odwołania w tym utworze to np. motyw grzechu pierworodnego i upadku człowieka w Raju.

W literaturze XX wieku, zarówno w dwudziestoleciu między wojennym, jak i w czasach późniejszych Biblia była i nadal jest inspiracją. W latach 1918 - 1939 temat ten był poruszany przez Bolesława Leśmiana. Jego utwór „Pan Błyszczyński” to nawiązanie do biblijnego tworzenia świata przez Boga. Później wątki zaczerpnięte z wiary znalazły się chociażby u Czesława Miłosza w „Piosence o końcu świata”. Było to przedstawienie apokalipsy, zupełnie różniące się od wizji zawartych w Biblii. U Miłosza miało stawać się to stopniowo, a człowiek miał zupełnie nie wiedzieć, że coraz bardziej zbliża się ku kresowi swojej wędrówki.

Ten mały i pobieżny przegląd motywów i nawiązań do Biblii wskazuje, że człowiek od lat inspirował się tą księgą. Stanowiła ona nie tylko źródło motywów, ale także zasad moralnych, wzorców postępowania oraz wysokiego i podniosłego stylu.