Jan Kochanowski „Odprawa Posłów greckich” - geneza utworu

„Odprawę posłów greckich” można nazwać utworem okolicznościowym, ponieważ powstała w odpowiedzi na konkretne wydarzenia polityczne. Data powstania tragedii zawarta jest już w samym tytule, który brzmi następujaco: „Odprawa posłów greckich podana na teatrum przed Królem Jego Mością i Królową Jej Mością w Jazdowie nad Warszawą dnia dwunastego stycznia Roku Pańskiego MDLXXVIII na feście u Jego Mości Pana Podkanclerzego Koronnego”. Kochanowski napisał swe dzieło w 1578 r., za rządów Jana Batorego. Autor wyraźnie odwołuje się do bieżącej sytuacji Polski, a mianowicie do zawiązania Sejmu Wielkiego, decydującego o wojnie z carem, Iwanem Groźnym.

Zaczerpnięta z mitologii greckiej opowieść o przybyciu posłów do Troi, stanowi analogię do czasów współczesnych poecie. Jest komentarzem do sytuacji panującej w kraju, stojącym w obliczu wojny. Podstawowe przesłanie Kochanowskiego brzmi: ludzie decydujący o losach kraju, król, sejm, szlachta, mają obowiązek kierować się dobrem państwa i jego obywateli. Ta myśl została dobitnie wyrażona w drugiej pieśni chóru, który zwraca się do wszystkich rządzących:

„Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,
Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy
Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy”.

Są to słowa skierowane do króla Priama, ale ich wymowa jest ogólna i dotyczy wszystkich, posiadających władzę, ponoszących odpowiedzialność za kraj. Nie wolno im dbać jedynie o własne interesy, czy zabiegać o zaszczyty i wygody kosztem poddanych.

„Odprawa posłów greckich” została wystawiona w przeddzień obrad sejmu w Warszawie. Jan Kochanowski chciał tym utworem wpłynąć na postawę wszystkich, którzy debatować będą o losach kraju. Przedstawiając epizod poprzedzający wybuch wojny trojańskiej, odwoływał się do wydarzeń ogólnie znanych, jednocześnie nadając im nowe rysy, zbliżając się w ten sposób do sytuacji współczesnej. I tak na przykład, rada Trojan, więcej ma wspólnego z polskimi sejmikami szlacheckimi, niż z greckimi. Panują tu zasady ściśle demokratyczne. Najpierw każdy może przedstawić swoje stanowisko, a potem większość podejmuje decyzję. Król nie ma mocy sprzeciwienia się uchwałom sejmowym. Priam, choć przeciwny zatrzymaniu w murach miasta Heleny, ulega woli większości. Niestety, ze szkodą dla całej Troi.

Krytyce w utworze poddana jest przede wszystkim prywata, tocząca rządzących niczym choroba. Potępiony zostaje Aleksander, który ulęgając własnym namiętnościom, gubi swój kraj. Postępuje zgodnie ze swoimi egoistycznymi pragnieniami, porywa Helenę, nie zważając na konsekwencje. Przywozi ją do Troi i wywiera wpływ na członków rady, by głosowali za jej pozostaniem. Aleksander działa nieuczciwie, posuwa się do przekupstwa, byle tylko zaspokoić swoje pragnienia. Główny agitator jego sprawy, Ikeaton, również jest przykładem człowieka, dla którego nie liczy się dobro ogółu, a jedynie własny interes. Odwołując się do emocji zebranych, wypominając Grekom dawne krzywdy i oskarżając ich o przesadną, nieuzasadnioną dumę, porywa za sobą większość. Rozsądne, przemyślane argumenty Antenora zostają zwyciężone przez gwałtowne emocje, gniew i żądzę odwetu. Kochanowski nie popiera upadku obyczajów. Sąd nad współczesną mu Polską wkłada w usta Ulissesa, który gani obyczaje młodzieży, pragnącej wygód, bogactwa, a stroniącej od walecznych czynów, obojętną na los zagrożonej ojczyzny.

Ukrywając współczesną problematykę pod płaszczykiem mitologicznej fabuły, Kochanowski ostrzega przed tragedią, jaka może spotkać kraj, w którym dominuje prywata. Poeta umieścił w sztuce proroctwo Kasandry, mówiące o zagładzie miasta. Taki los wróżył Polsce, jeśli magnaci i szlachta nie zmienią swojego nastawienia i nie będą gotowi zdobyć się na wyrzeczenia. Wskazuje jak upadek moralny, może pociągnąć za sobą ten rzeczywisty, namacalny. Troja upadła, bo jej obywatele byli przekupni, gniewni, żądni zemsty i butni. Patrioci, ludzie prawi, myślący dalekowzrocznie, gotowi do podjęcia wysiłku na rzecz wspólnego dobra, należeli do mniejszości.