Michaił Bułhakow „Mistrz i Małgorzata” - znaczenie tytułu powieści. Opracowanie

Pierwsza wersja powieści, napisana jeszcze w 1928, a więc dwanaście lat przed śmiercią pisarza, nosiła tytuł „Konsultant z kopytem”. Tytuł wskazywał na Wolanda jako główną postać, a nie na kochanków, jak to ma miejsce w ostatecznej wersji powieści. Artysta pracował nad tą książką przez wiele lat, wielokrotnie ją zmieniając. Obecny tytuł pojawił się dopiero w szóstej wersji tekstu i niewykluczone, że zostałby zmieniony, gdyby nie śmierć pisarza. Bułhakow do końca życia wprowadzał zmiany i korekty do swej powieści, nigdy nie uznawszy jej za ostatecznie ukończoną.

Dlaczego artysta zmienił pierwotny tytuł? Wszak powieść „Mistrz i Małgorzata” znacznie wykracza poza opowieść o losach dwójki bohaterów. „Konsultant z kopytem” to określenie pasujące do Wolanda – bohatera, jeśli nie głównego (bo wskazanie na głównego bohatera w tej powieści jest właściwie niemożliwe) – to odgrywającego znaczą rolę w utworze. Tytuł „Mistrz i Małgorzata” odnosi się do pary kochanków. Bułhakow nie uczynił ich głównymi bohaterami, pojawiają się oni właściwie dopiero w połowie utworu, a ich historia stanowi tylko jeden z licznych wątków. Nadanie im rangi bohaterów tytułowych wyraźnie ma za zadanie podkreślenie wagi tego wątku.

Wątek mistrza i Małgorzaty to wątek miłosny. Uczucie, jakie łączy parę kochanków, to miłość, posiadająca moc przezwyciężania zła. Pisarz tak zapowiada tę historię: „Za mną czytelniku! Któż to ci powiedział, że nie ma już na świecie prawdziwej, wiernej, wiecznej miłości? A niechże wyrwą temu kłamcy plugawy język! Za mną, czytelniku mój, podążaj za mną, a ja ci ukażę taką miłość!”. Miłość staje się zatem głównym tematem utworu i właśnie na nią wskazuje tytuł. Oczywiście w powieści nie chodzi tylko o miłość mistrza i Małgorzaty, autor ukazuje ją w znacznie szerszym kontekście; także poprzez postać Jeszui Ha-Nocri. Tytuł stanowi więc wskazówkę interpretacyjną, pośrednio określa temat powieści.

Tytuł w pewien sposób charakteryzuje również postać mistrza. W zestawieniu mistrza i Małgorzaty wyraźnie zaznacza się fakt, że mistrz nie ma imienia. W powieści nigdzie nie pada prawdziwe imię bohatera, przeciwnie – on sam twierdzi, że wyrzekł się go już dawno i pozostaje w tym postanowieniu konsekwentny: „Jestem mistrzem. – Gość przybrał surowy wygląd i wyciągnął z kieszeni szlafroka nieopisanie brudną czarną czapeczkę, na której wyszyta była żółtym jedwabiem litera <<M>>. (...) – Nie mam już nazwiska (...) Wyrzekłem się go, jak zresztą wszystkiego w tym życiu. Puśćmy to w niepamięć”. Mistrzem nazwała go Małgorzata, dla niej był mistrzem, ponieważ przeczytała ona jego powieść i uznała ją za arcydzieło. Ale inni także zwracają się do niego w ten sposób, nie znając go zupełnie jako autora. W ich ustach określenie to brzmi raczej groteskowo, ostatecznie nazywają w końcu mistrzem pacjenta szpitala psychiatrycznego.

Postacie mistrza i Małgorzaty pełnią też istotną rolę w konstrukcji utworu. Akcja powieści toczy się na dwóch planach, rzeczywistym i fantastycznym. Tytułowi bohaterowie łączą obie te rzeczywistości. Mistrz jest autorem powieści o Poncjuszu Piłacie, którego duszę bohaterowie spotykają w ostatnich partiach powieści, mistrz spotyka w szpitalu psychiatrycznym Iwana Bezdomnego, Małgorzata zawiera pakt z Diabłem, łącząc w ten sposób wątek miłosny i diabelski. Mistrz i Małgorzata stanowią więc swoistą „klamrę” spinającą wszystkie pozostałe wątki i bohaterów. W ten sposób tytuł odnosi się także do całości tekstu.