Faszyzm a stalinizm - różnice i podobieństwa. Porównanie ustrojów totalitarnych

Zarówno stalinizm, jak i faszyzm są XX-wiecznymi przykładami ustroju totalitarnego. Ustrój totalitarny charakteryzował się całkowitym podporządkowanie obywateli decyzjom dyktatora i woli partii rządzącej.

Twórcą stalinizmu był Józef Stalin, kontynuator polityki Włodzimierza Lenina, z kolei faszyzm powstał we Włoszech i przeniósł się na wiele innych krajów – w Niemczech przyjął się w postaci nazizmu-hitleryzmu, w Hiszpanii był to tzw. frankizm, którego twórcą był generał Francisco Franco.

Podobieństwa tych dwóch ideologii są dosyć znaczące, przede wszystkim oba nurty dążyły do sprawowania władzy za pomocą terroru i polityki zastraszenia i nieustannej inwigilacji obywateli. W ZSRR służyło temu NKWD, w Niemczech – gestapo.

Oba nurty ostro i zaciekle dążyły do eksterminacji mniejszości narodowych i etnicznych. Faszyzm kierował się rasizmem, co było widoczne w jego nazistowskiej interpretacji, a rasistowska retoryka pozwalał usprawiedliwiać ludobójcze czyny – mordowanie Żydów, Rumunów i innych narodowości, które wedle tej doktryny miały zostać podbite lub zniszczone. Faszyzm zakładał walkę ras, w której wygrać miał najsilniejszy. Stalinizm z kolei czerpał z dorobku Karola Marksa, przez co głosił walkę klas, terror objął więc warstwy inne niż robotnicza, terroryzowano i inwigilowano inteligencję, arystokrację i burżuazję jako warstwy najbardziej podejrzane, pasożytnicze i – po prostu – groźne dla stabilności terroru.

Oba nurty opierały się na kulcie wodza. W Niemczech i Włoszech byli to: führer – Adolf Hitler i duce – Benito Mussolini. W ZSRR wodzem był Józef Stalin – dobry ojciec narodu.

W obu totalitaryzmach obowiązywał socjalistyczny model gospodarki. Zarówno ZSRR, jak i Niemcy uległy idei dyktatora. W Niemczech idea faszystowska zwana była narodowym socjalizmem – nazizmem. W ZSRR nurtem podstawowym był leninizm, który przekształcił się w stalinizm oparty o doktrynę marksistowską – wypaczoną i skrzywioną do granic absurdu.

Faszyzm mógł jedynie pochwalić się chwilowymi osiągnięciami gospodarczymi, spadło bezrobocie dzięki polityce militarnej – w przeciwieństwie do stalinizmu, który również stawiał na zbrojenie, ale nie przełożyło się to na efekty gospodarcze. Zarówno faszyzm, jak i stalinizm miał zapędy imperialne, chciały dominować na świecie: faszyzm w postaci podboju słabszych i stworzenia dla siebie tzw. przestrzeni życiowej, stalinizm w postaci rewolucji międzynarodowej.

Dogmaty tych dyktatur – w komunizmie wspomniana walka klas, a w faszyzmie walka ras –  były ideami kolektywnymi, więc miały wspólne pochodzenie. W obu nurtach wolność jednostki zależała od woli wodza, który narzucał społeczeństwu obowiązki wobec kraju. W komunizmie był to obowiązek pracy i rewolucyjna myśl antykapitalistyczna, w faszyzmie – kult rasy, zdrowia, czystości i siły.

Faszyzm, podobnie jak stalinowski komunizm, nie były nurtami jednolitymi, w wielu krajach narodziły się pochodne tych dwóch nurtów, które bardzo często miały nieco inne podłoże i charakter, a jedynie wzorowały się na ideach faszystowskich czy komunistycznych.

Wielu dzisiejszych badaczy zastanawia się, czy faszyzm rzeczywiście powinien być postrzegany jako ruch prawicowy, jak powszechnie się twierdzi. Naukowcy jednak dostrzegają wiele podobieństw między socjalizmem i faszyzmem. Faszyzm był reakcją na komunizm i ego efektem. Bez wątpienia wiek XX był wiekiem tych dwóch totalitaryzmów, a także ich modyfikacji.