Stowarzyszenia w Polsce - charakterystyka

Stowarzyszenia w Polsce działają na podstawie prawa o stowarzyszeniach, uchwalonego jeszcze w roku 1989. Każdy mieszkaniec Polski ma prawo do swobodnego zrzeszania się, a jedyne ewentualne ograniczenia wynikać mogą z zapisów ustaw stojących na straży bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego, ochrony zdrowia i moralności publicznej, ochrony praw i wolności innych osób. Członkowie stowarzyszeń mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych. 

Stowarzyszenie jest samorządnym, dobrowolnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych, samodzielnie określa swoje cele, programy i struktury. Swoją działalność opiera na pracy społecznej członków, choć do prowadzenia swoich spraw, może zatrudniać pracowników. 

Członkiem może zostać osoba dysponująca pełnią praw publicznych, mająca zdolność do czynności prawnych. Jeśli w składzie stowarzyszenia znajdują się w większości osoby pełnoletnie, to członkami mogą zostać również małoletni w wieku 16-18 lat (wg statutów stowarzyszeń). Należeć mogą także cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej. Stowarzyszenia mogą należeć do organizacji międzynarodowych, jeśli nie narusza to zobowiązań Polski. 

Zakazane jest tworzenie stowarzyszeń, w których obowiązywałaby zasada bezwzględnego posłuszeństwa, dlatego też nikogo nie można zmuszać do bycia ich członkiem. Stowarzyszenia podlega obowiązkowi wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego, a żeby je założyć potrzeba co najmniej 15 osób, które następnie uchwalają statut i wybierają komitet założycielski. Najwyższą władzę w stowarzyszeniu ma zebranie członków. 

Majątek stowarzyszenia pochodzi ze składek członkowskich, spadków, darowizn, dochodów z działalności własnej lub z majątku stowarzyszenia, z ofiarności publicznej. Prowadzenie własnej działalności gospodarczej obywać się może według przepisów prawa i może służyć wyłącznie w celu realizacji celów statutowych. Stowarzyszenie może też otrzymać dotację. 

Obok stowarzyszeń rejestrowanych, istnieją w Polsce także tzw. stowarzyszenia zwykłe, nie mające osobowości prawnej. Aby takowe założyć, wystarczą co najmniej 3 osoby. Uchwalają one regulamin działalności, określając nazwę, cel, teren i środki, siedzibę i reprezentanta stowarzyszenia. Stowarzyszenie zwykłe nie ma prawa powoływania terenowych jednostek organizacyjnych, łączenia się w związki stowarzyszeń, prowadzenia działalności gospodarczej, przyjmowania darowizn, spadków i zapisów, otrzymywania dotacji i korzystania z ofiarności publicznej. Utrzymuje się zatem jedynie ze składek członkowskich. 

Szczególną formą stowarzyszeń w Polsce są organizacje pożytku publicznego (OPP). Aby  zostać taką organizacją, należy spełniać konkretne warunki: służyć dobru publicznemu i przestrzegać zasad jawności finansów. Z działalnością tych organizacji wiąże się możliwość przekazania przez podatników 1% swojego podatku na ich rzecz. 

Obecnie, w Polsce działa ok. 60 tys. stowarzyszeń. Zajmują się m.in. działalnością charytatywną (np. Polski Czerwony Krzyż, Stowarzyszenie WIOSNA), ochroną praw człowieka (Amnesty International), edukacją i nauką (Stowarzyszenie Edukacja dla Pokoju), przeciwdziałaniem patologiom społecznym (Stowarzyszenie MONAR), opieką nad chorymi i niepełnosprawnymi (Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Stowarzyszenie JEDEN ŚWIAT).