Stan klęski żywiołowej - definicja, charakterystyka

Stan klęski żywiołowej to instytucja prawa wewnętrznego, stosowana podczas klęsk żywiołowych. Zgodnie z Konstytucją, „w sytuacjach szczególnego zagrożenia, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej” (art. 228). 

Podejmowane wówczas działania muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i zmierzać do szybkiego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Niemożliwe jest wówczas zmienianie Konstytucji, ordynacji wyborczej, ustawy o wyborze prezydenta i ustaw o stanach klęski nadzwyczajnych. By zapobiec skutkom ewentualnych katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej i aby je usunąć – Rada Ministrów może wprowadzić stan klęski żywiołowej na okres nie dłuższy niż 30 dni, na terytorium całego państwa lub w jego części. Dla przedłużenia stanu klęski żywiołowej, konieczna jest zgoda Sejmu. 

Szczegółowe prawa dotyczące stanu klęski żywiołowej, określa „Ustawa stanie klęski żywiołowej” z dnia 18 kwietnia 2002 r. Wyróżnia się trzy rodzaje takiego stanu: 

- stan klęski żywiołowej – katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu bądź zdrowiu dużej liczby osób, znacznemu mieniu albo środowisku na dużych obszarach, zaś pomoc i ochrona mogą być skuteczne jedynie przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, przy współudziale specjalnych organów i służb;

- katastrofy naturalne – związane z działaniem sil natury zdarzenia (np. wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, pożary, susze, powodzie, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi);

- awaria techniczna – gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych, które spowodowały przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości.

Ponadto, katastrofą naturalną lub awarią techniczną może być także zdarzenie spowodowane działaniem terrorystycznym.

Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony na obszarze objętym klęską żywiołową i obszarze, na którym mogą wystąpić jej skutki. Wprowadza się go rozporządzeniem na wniosek Rady Ministrów lub właściwego wojewody. Informację przekazuje się natychmiast opinii publicznej, a redaktorzy prasowi i nadawcy programów radiowych i telewizyjnych zobowiązani są do niezwłocznego, nieodpłatnego podania tej wiadomości. Rada Ministrów znosi stan klęski żywiołowej w drodze rozporządzenia. 

W czasie obowiązywania stanu, działaniami mającymi zapobiec rozprzestrzenianiu się jego skutków kierują, odpowiednio do obszaru: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda, minister spraw wewnętrznych lub inny właściwy minister. W tym celu powołują oni specjalne zespoły reagowania kryzysowego, które m.in. monitorują sytuację, realizują procedury działania, opracowują plany reagowania, prowadzą politykę informacyjną. Wszystkie organy władzy na danym terytorium, zobowiązane są do współpracy i wzajemnego informowania się o sytuacji. Wszystkie informacje na bieżąco, za pośrednictwem odpowiedniego ministra, trafiają do Prezydenta Rzeczypospolitej. W działaniach podczas stanu klęski żywiołowej uczestniczą: Państwowa Straż Pożarna, Policja, Państwowe ratownictwo Medyczne i jednostki ochrony zdrowia, Straż Graniczna, a w razie konieczności także Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Usprawnia się przemieszczanie się niezbędnych środków transportu i zapewnia łączność służbom uczestniczącym w działaniach. 

Kto nie stosuje się do podjętych wówczas postanowień i utrudnia prace zmierzające do likwidacji skutków stanu klęski żywiołowej, podlega karze aresztu albo grzywny.